Arsenałe de Venesia

La parte esterna a l'Arsenàl co' a sànca ła porta de intràda a l'Arsenàl

Campo de l'Arsenal

L'Arsenal de Venesia costituisse 'na parte un mucio estexa de ła çità insułàr e xe stà el cuór de l'industria naval venesiana a partir dal XII secoło. Xe łigà al periodo più in flòris de ła vita de ła Serenissima: grasie ałe inponénti navi qui costruìe, Venesia xe riussìa a contrastàr i Turchi 'ntel Mar Egeo e a conquistàr le róte del nord Eoropa.

L'Arsenal de Venesia gà antiçipà de secołi el moderno conceto de fabrica, intexa cofà conplesso produtivo in cui maestrànse speciałixàe reałixa in sucessión łe ùgnołe operasión de asenblagio de un manufato, lóngo 'na caena de montagio e utiłixando conponenti standard.

Raprexenta l'exenpio più inportante de grando conpleso produtivo a strutura acentràda de l'economìa preindustriałe. La superficie se estendeva su 'na area de 46 etari mentre 'l nùmaro de mandòpere (i Arsenałoti raxonxeva, nei periodi de piena atività produtiva, ła quòta media xornałiera de 1500-2000 unità (co' un pico de 4500-5000 iscriti al Libro de łe mestrànse), overosìpia del 2% fin al 5% de l'intièra popołasión çitadina de l'epòca (çirca 100 000 abitanti).

Xe atualmente utiłixà soło che in picoła parte, cofà una de łe sedi espoxitive de ła Bienal de Venesia, par alcune atività de picoła cantieristica ed altre.

Orìxene del nome

El termine Arsenal, deriva da l'arabo daras-sina'ah, overosìpia "caxa de industria. El termine, noto ai Venesiani tramite i so frequenti contati comerciałi co' l'Oriente, sarìa pasà al venesian darzanà, po' małuxà 'ntel tenpo ne ła forma arzanà, citàda anca da Dante ne l'Inferno, quindi atraverso arzanàl e arsenàl, ała forma final de arsenàl.

La forma darzanà e po' dàrsena xe invese restàda ad indicàr i spèci d'aqua interni de l'Arsenàl, e da tałe uxo xe derivà el significà odierno del termine darsena.

Storia

L'intràda de ł'Arsenàl dipinta da Canałeto, 1732

El león arcaico che riva da Delo, co' cao non pertinente, arénte l'ingreso monumentàl de ł'Arsenàl, piciàda de guera del Morosini

.

Par l'Arsenàl de Venesia no ghe xe 'na data de fondasión: la notisia che ło gà vossùo fondà ai primi del XII secoło, 'ntel 1104, dal doxe Ordelafo Faliero, par l'esigensa de darghe maxór sviłupo ała cantiaristega, 'na atività strategica par la Serenissima, xe derivàda da 'na dópia medagia comemorativa reałixàda 'ntel XIX secoło.[^{sensa façàda}]

L'istałasión de l'area, conprexa infra łe xone conventuałi de San Piero de Casteło e ła parochia de San Zuane in Bragora (Darsena vecia), gera stàda decixa sia par fondaménti strategici (defexa contro evetuałi atachi nemici) che logistici (qui se trovava el pónto de arivo del legname che rivava dal Cador). El primo nucleo, documentabiłe fin dai inisi del XIII secoło, xe costituìo da do fiłe de squeri in banda de ła Darsena Vecia. Se ghe pòl intràr dal Basin de San Marco, soło che atraverso un streto canàl.

Sul scominsio del Tresento, in seguito a łe cressùe exigense navałi de ła çità, xe stà xontà el "Lago de S. Daniele" (xontà a l'omonemo monastièr) e costruìo l'Arsenàl Novo (la Darsena Nova), raxonxendo cussì 'na estensión de 138.600 m². Drìoman xe stàda xontàda ła Stradal Canpagna so ła quała xe nate łe atuałi fondarìe, łe botéghe dei remi, łe Corderie de ła Tana e 'l Reparto artiliarìa.

Co' ła cascàda de Costantinopołi (1453) e 'l conseguente manàso turco 'ntel Mediteraneo gera stàe costruìe ła monumentałe Porta da Tera, che se referìva al ròło de Venesia quało baloàrdo de ła cristianità, e łe do tori che xe in banda a ła porta ad aqua, po' costruìe 'ntel Siesento. El portàl de intràda da tera gera stà costruìo so ła baxe dei archi de trionfo romani, e xe 'l primo exenpio de arte rinasimental ne ła çità.

Le Tori de ł'Arsenàl

A partir dal 1473 fin al 1570 xe ła tersa granda faxe de sviłupo, ne ła quała xe stài reałixài i ultimi anpliamenti, co' ła reałixasión de residense esterne par i laóradori, de fórni publici e de magaxeni par i cereałi (ła Darsena Nuovissima) e de łe Galiase, sto fato gà portà l'Arsenàl a covèrxer 'na superficie de squaxi 24 etari. De particołàr intarese par i so carateri architetonici xe 'l Squero de łe Gagiandre, tirà su 'ntel 1570 e atribuìo a Jacopo Sansovino.

In una nova area, dita Tana, xe nate łe corderìe, indove vegnìva prodote a livèło industriàl łe sóghe navałi, ben presioxo 'nte l'antighità, al più baso costo posibiłe, co'l vantàgio de restàr indipendenti da tersi in caxo de guèra.

La materia prima, el cànevo, uxà anca par el całafatagio dei scafi) rivava prevałentemente dal sbóco del fiume Don, su'l Mar d'Azov, indove i Venesiani gaveva strenxesto inportanti acordi comerciałi. El piàn varentàva ł'asensa de scoàse: le corde insìva da ła cordarìa atraverso dei buxi, par po' èser tagiàe de ła mexùra richiésta, ansiché èsar confesionàe in lónghese standard. Sto fato garantìva un bon sparagno ała Republica e contenporaneamente consentìva de vénder a łe navi forèste che gera in tranxito łe sóghe ad un tòco inferiór a queło dei concorenti. In sti tre sècołi, senpre sircuìo da un ałón de segretésa, l'Arsenàl produxeva łe galìe e łe grande galìase, che gaveva fisà ła vitòria de ła cristianità de ła Batagia de Lepanto del 1571, e xe deventà el fulcro del sviłupo venesian.

'Ntel periodo de ła prima ocupasiôn franséxe (1797-1798), Napołon gà meso fora uxo tute łe navi prexénti ne l'Arsenàl, fora che quełe che gavarìa partisipà ała guèra co' l barcołàme franséxe, e 'l gà licensià tuti i 2000 arsenałoti, e 'l gà abołìo ogni distinsiôn intra marina mercantìl e marina da guèra. I napołeonici gà mudà ł'oganixasiôn patòca de ł'Arsenàl, parchè oramai difiçilmente agibiłe, e i gà 'verto el canàl de Porta Nuova afiandoghe ła tôre omonema.

L'Arsenàl xe stà in parte riasestà intra 'l 1798 e 'l 1806, durante el primo governo 'striaco.

El goerno drìo napołeonico del Regno d'Itałia, del quało Venesia gera intràda a far parte, gò portà alcune modifeghe so'l piàn struturełe par remetarlo in atività e ne ł'otica de farghe créser ła produtività.

'Ntel 1814 co'l tonbołón del Regno d'Itałia Venesia e l'intièro Veneto gera tornài a l'Inpéro d'Austria e l'arsenàl xe deventà el più inportante de ła Marina Inperiàl Austro- Venesiana.

El quarto e grando sviłupo se loga però intra 'l 1876 e 'l 1909 dopo che 'ntel 1866 drìo ała tersa guera de indipendensa Venesia gera intràda a far parte del Regno d'Italia, che vołeva riproponér l'Itałia cofà inportante baxe navałe ne ł'alto Adriatico. Durante sta faxe a ł'Arsenàl se gà xontà ł'area nova del piasal dei Basini e łe aree vecie dei tre conventi sopresi de S. Daniełe, de łe Vèrxeni e de ła Cełestia. Inportante xe stà l'òpara progetual de Giuseppe Morando, a quel'epoca diretor del Gènio miłitàr de Venesia. A sèguito de vari progeti par mołàr el movimento de łe navi, xe stàe scavàe łe struture preexistenti infra ła Darsena Nova e ła Novisima reałixando, al so posto, l'atuałe Darsena Granda. Contenporaneamente, par scansàr la somersión, el liveło del terèn xe stà lixiermente alsà (de sirca 70 cm).

Nei ani drìo l'Arsenàl se gà invià in un indołénte declino, oramai marfìxa de sodisfàr łe stragrande exigense de łe moderne forse navałi, fin al so parsiàl abandón. In ani recenti se gà sercà comunque de ridarghe inportansa a ł'Arsenàl, inserindoghe alcune atività culturałi e ponéndo el problema del so recupero, che in ogni caxo rexulta problemàdego dada ła vastità de ł'area.

Curioxità storeghe

L'Arsenàl gera separà dal resto de ła çità, sircuìo da mure, indove łavorava miàra de persone. Qui se produxeva, riparava e se tegnìva łe navi da guèra che gera de propietà del Stado, e de nùmaro manco grando quełe adibìe al tràfego.

L'Arsenàl gera 'na tapa d'obligo in cui łe autorità de ła çità, primi infra tuti el Dose, 'conpagnava in vixita i ospiti çełebri, par mostrarghe ła ponpa de sti loghi e 'l modo in cui se laorava drento. Speso tanti vixitadori restava dasseno inpresionà da par exenpio reportarne cofà Dante Alighieri ne łe so òpare.

Tra i antighi vixitadori se ghe conta re, prinçipi, inbasaori par mostrarghe ła potensa de Venesia, co' magari el fìn de darghe 'na bona inpresion nel caxo de ałeati probabiłi, cofà par exenpio el re Enrico III de Valois, o minasàrli sensa mostrarse se i gavesse provà a desfidàr Venesia. Ła vixita de sto re xe restàda scolpìa ne ła storia: el xe stà menà in ponpa a vixitàr l'Arsenàl e menà a çenar ne łe Sałe d'Armi che gera stàe pareciàe par quèła cogiontùra (ocaxion). El xe restà stupìo patòco co'l s'à incòrxesto che łe possàe, i piati e anca el tovagioło ch'el gavea, a torle in mna, se desfregołava parchè gera fati de sucàro. Ghe xe 'na legénda che conta che pròpio al disnàr del re, i Arsenałòti xe stài boni de costruìr 'na galìa intièra sòra de ła quała el gavea da xiràr un puòco; ma questo no gera posibiłe dao che anca i tenpi par el całafatagio de 4 o 5 xorni e altro. Se invese fusse dasseno capità, forse se gà tratà de un manufato co' laorasion xa vansàda che xe stà rifinìo durante el disnàr reàl. Francesco Sansovino fa saver ch'el Re xe stà stà massime inpressionà drìo aver reałixà sta so vixita. Segondo un anonemo che ło gaveva seguìo però in queła vixita xe capità un fià de tuto; scominsando dai clandestini che "vołeva montàr su'l buçintoro faxendo finta de eser de ła so corte", a l'inçidente che gera nato durante 'na salva de artiliarìa. ne l'Arsenal xe stà fato grando onor co' tiri d'artiliarìa, e dando fògo se gavea bruxà do omeni che gà spirà parchè i stava màl. Sto fato no gà rovinà comuque ła festa. In ste croniche trovemo anca altri personaxi co' manco rimàrco, cofà par exenpio Jean de Chambre, cołù che gera stà remetùdo a Venesia 'ntel 1459 dal re de Fransa in persona Carlo VII, che cussì conta : "El Dose n'à menà a vedér l'Arsenàl dove che ghe l'artiliarìa de ła çità... e donca el n'à mostrà łe galìe... e dopo in t'un altro arsenàl, el n'à fato veder miłe e çinquesento laoranti, o più, che no fa galìe, e su n'altra banda el n'à mostrà quaranta o çinquanta omeni che fa nome che remi; e su n'altra banda otanta done che fa e giusta vełe; e su n'altra banda quełi che laora ai caołàmi, e de łe nave e de łe galìe, indove che ghe xe più de duxento omeni e toxi : xe 'l pì łongo edificio che mi gabia mai visto, o almanco credo... e n'à fato veder anca łe màxene da carbon, solfare, salnìtro (i conponenti che se trova ne ła polvare da sbaro) e n'altra caxa indove se rancura ła polvare da sbaro", e 'l fenìsse : "Semo restài łà tuto el dì, dao che tute ste robe se trova drento seràe de bełe mure".

Bibliografia

• Giovanni Casoni, "Guida all'Arsenale di Venezia", Venezia 1829.
• Guglielmo Zanelli, "Arsenale - storia di industria e di città", in AA.VV "L'Arsenale dei Veneziani", Venezia 1983.
• Giorgio Bellavitis, L'Arsenale di Venezia, Venezia 1983, nuova edizione Venezia 2009.
• Ennio Concina, "L'Arsenale della Repubblica di Venezia", venezia 1984.
• Guglielmo Zanelli, "L'Arsenale di Venezia", Venezia, 1991
• Antonio Manno, I Mestieri di Venezia, Cittadella 1995.
• P. Malanima, Economia preindustriale, Milano 1995
• C. M. Cipolla, Storia economica dell'Europa pre-industriale, Bologna 1997
• Robert C. Davis. Costruttori di navi a Venezia, Vicenza 1997
• Guglielmo Zanelli, "Giovanni Casoni e le fabbriche dell'Arsenale sotto le occupazioni straniere, in "Venezia fra arte e guerra", Milano 2003
• Guglielmo Zanelli, Claudio Menichelli. "L'arsenale moderno, dalle occupazioni straniere alla prima guerra mondiale", in "La rinascita dell'Arsenale", Venezia, 2004
• Guglielmo Zanelli, "Guida all'Arsenale di Venezia", Venezia 2006.
• David Celetti Canapa e potenza navale. L'approvvigionamento dell'Arsenale di Venezia
• Dante Alighieri. "Divina Commedia", Inferno, 21° canto

Narativa

• Wu Mung. "Altai". 2009

Voxe łigàe

• Marinaresa venesiana
• Armada venesiana
• Republica de Venesia
• Pian difensivo de ła łaguna de Venesia

Gałarìa de qualche somegia

I lióni de l'Arsenàl

• 
• 
• 
• 

• 
  Pianta de l'Arsenàl de Jacopo De Barbari
• 
  Intràda de l'Arsenàl
• 
  Arsenàl de Note
• 
  A l'ovest de l'Arsenàl
• 
  I basini de ł'Arsenàl de Venesia
• 
  Athena 1
• 
  Scrite su pièra
• 
  Thémis
• 
  Statua non identifegàda 1
• 
  Statua non identifegàda 2
• 
  Statua non identifegàda 3
• 
  Statua non identifegàda 4
• 
  Statua non identifegàda 5
• 
  Statua non identifegàda 6
• 
• 
  Porta de intràda de l'Arsenàl
• 
  Tóre de l'Arsenàl
• 
• 
• 
  Dipinto de Francesco Guardi
• 
  Mapa de l'Arsenàl
• 
  El Rio de ła Tana verso Est
• 
• 

Altri progeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Arsenal de Venesia

Proverbio so l'Arsenal

• Chi vede Venesia e no vede l'Arsenal, vede el mànego e no'l bocàl.

Ligamenti foresti

• (IT) Storia de l'Arsenàl de Venesia

(IT, EN)

L'Arsenal de gieri e de ancùo

• (IT) El soramànego, ł'esperiensa de Ferdinando Filippi, che gà laórà ne ł'Arsenàl fin al 1960 da Memoro - ła Banca de ła Memoria
• (IT) Par el studio e ła conservasión de łe inbarcasión venesiane
• (IT) Sito del Muxeo storico Navàl che conta łe orìxeni de ł'Arsenàl
• (IT) Sito che conta de ł'Arsenàl co' somegie de mape e łinee de indicasión aree