Difarense intrà łe version de "Brunate"

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
[Version verifegà][Version verifegà]
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
VajotwoBot (discusion | contribusion)
p Robot: Rimosion de modèl: Link FA
sistema simbolo e-o scrittura secondo le norme internazionali SI
Riga 75: Riga 75:
El turismo a Brunate l'è nào inànzi fìn a la [[Seconda guera mondiałe|Seconda Guera Mondiałe]], quando 'l paese, che l'èra protéto dai bombardamenti parché xe visìn ala neutràle [[Svìzera|Svissera]], l'èra diventào mèta de sfolàdi. In pì, el [[1° agósto]] [[1943]], Brunate l'èra diventàda fraziòn de [[Como]]; ma nel lùlio [[1947]] xe tornào comùn de par élo, dópo 'na petiziòn dela popolaziòn<ref>Casnati, ''Brunate''</ref>.<br />
El turismo a Brunate l'è nào inànzi fìn a la [[Seconda guera mondiałe|Seconda Guera Mondiałe]], quando 'l paese, che l'èra protéto dai bombardamenti parché xe visìn ala neutràle [[Svìzera|Svissera]], l'èra diventào mèta de sfolàdi. In pì, el [[1° agósto]] [[1943]], Brunate l'èra diventàda fraziòn de [[Como]]; ma nel lùlio [[1947]] xe tornào comùn de par élo, dópo 'na petiziòn dela popolaziòn<ref>Casnati, ''Brunate''</ref>.<br />
A scumenzià dal secondo [[Dopoguèra]] Brunate ghà visùo 'na fase de magra come locałità turìstega; ben présto ghàn sarào quasi tuti i grandi alberghi, parché da pósto de vilegiatùra per siòri xe diventào pósto per turismo de uno-dò dì al màximo, che se lìmita a 'ndàr a vardàr el zentro stórego, el Faro Voltiano e i panorami.<br />
A scumenzià dal secondo [[Dopoguèra]] Brunate ghà visùo 'na fase de magra come locałità turìstega; ben présto ghàn sarào quasi tuti i grandi alberghi, parché da pósto de vilegiatùra per siòri xe diventào pósto per turismo de uno-dò dì al màximo, che se lìmita a 'ndàr a vardàr el zentro stórego, el Faro Voltiano e i panorami.<br />
De rezénte Brunate xe tornào ad èxer cognosùo in tuta [[Itałia|Italia]] parché 'l [[Sìndico|Sindaco]] ghà eméxo 'n'ordinansa, entràda in vigòr el [[1° marso]] [[2008]]<ref>Ordinansa n. 1100 del 18 febràro 2008</ref>, che la proibìxe de entràr nel teritòrio comunàl con le màchine pì larghi de 184 cm o che ghàn le ròde pì grandi de 730&nbsp;mm. 'St'ordinansa, contestàda dai exerzénti comerziałi e dai propietàri de monovolume e forastràda, la mira a vietàr l'ingréso a Brunate de machine massa grandi per pasàr in mézo ale stréte vie del paese; cusìta anca oncò, par quésto e par la mancansa de posteji, xe consiliào de vegnèr a Brunate con la Funiculàre.
De rezénte Brunate xe tornào ad èxer cognosùo in tuta [[Itałia|Italia]] parché 'l [[Sìndico|Sindaco]] ghà eméxo 'n'ordinansa, entràda in vigòr el [[1° marso]] [[2008]]<ref>Ordinansa n. 1100 del 18 febràro 2008</ref>, che la proibìxe de entràr nel teritòrio comunàl con le màchine pì larghi de 184&nbsp;cm o che ghàn le ròde pì grandi de 730&nbsp;mm. 'St'ordinansa, contestàda dai exerzénti comerziałi e dai propietàri de monovolume e forastràda, la mira a vietàr l'ingréso a Brunate de machine massa grandi per pasàr in mézo ale stréte vie del paese; cusìta anca oncò, par quésto e par la mancansa de posteji, xe consiliào de vegnèr a Brunate con la Funiculàre.


=== Nome del pósto ===
=== Nome del pósto ===

Version de le 20:11, 16 ago 2015


Brunate
Someja


Pozision

Map

45°49′N 9°06′E / 45.816667°N 9.1°E45.816667; 9.1 (Brunate)Coordinae: 45°49′N 9°06′E / 45.816667°N 9.1°E45.816667; 9.1 (Brunate)

StatoItàlia
RejonLonbardia
Provinsa Como Cànbia el vałor in Wikidata

CapitałeBrunate (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Popołasion
Totałe1 587 (1° de zenaro del 2023) Cànbia el vałor in Wikidata
−128 (2018)
Densità781,77 hab./km²
Demònemo brunatezi
,
  Edit this at Wikidata
Zeografia
Àrea2,03 km²[1] Cànbia el vałor in Wikidata
Altitùdene715 m Cànbia el vałor in Wikidata
Rente a
Dati istòreghi
Dì festivo
Eror Lua: callParserFunction: function "

[[Categoria" was not found.

PatronoAndrea Apòstoło Cànbia el vałor in Wikidata
Còdazi de identifegasion
Còdaze postałe22034 Cànbia el vałor in Wikidata
Còdaze de matricołasionCO Cànbia el vałor in Wikidata
Fuzo oràrio
Prefiso tełefònego031 Cànbia el vałor in Wikidata
ID ISTAT013032 Cànbia el vałor in Wikidata
Còdaze catastałe de ItàliaB218 Cànbia el vałor in Wikidata

Sito webcomune.brunate.co.it Cànbia el vałor in Wikidata

















































MusicBrainz: a7a87a61-f65a-41a2-97a2-a0249fdf2c1b


Brunate (Brünàa nel dialéto del pósto) xe 'n comùn de 1.794 anime[2] dela Provincia de Como. El paese xe cognosùo parché ghe son de le vile in stil eclético e Liberty, ghè 'na funiculare che la parte da Como e ghe son un fràco de pósti panoramici da 'ndove xe pusìbiłe vardà i Alpi Ocidentałi e i Apenìni. Par quésto Brunate la xe ciamàda el "balcòn sule Alpi".

Geografia fìsega

Teritòrio

El teritòro del Comùn de Brunate se tróva nele Prealpi Lonbarde, andóve ghe xe la punta sud-ovest del cussìta ciamào Triangolo Lariano, ad un'altéxa tra 562 e 1 027 mètri (locałità CAO). El vèro e própio paese de Brunate l'è pósto a quota 715 mètri, sula parte sud del Monte Trè Cròxe. El terèn l'è calcareo, ma i depósiti morènici ghàn fertilisà la tèra[3].
Un pochéto pì in dó ghe xe un altopiàn piculìno (locałità Piani de Brunate), che l'è unìa al paese da 'na strada stréta e tuta a sbìsole inaugurada el 15 giunio 1935[4].
La parte pì granda del teritòrio xe cuèrta de buschi: i alberi pì prexenti son aseri, fràsini, pini, betùłe, rubìnie, quèrce, castàni e fàji[5].
Ghe son mìa grandi brente, che son póco gróse anca quando el pióve a sécie ravèrse. Ma ghe son tante sorjenti d'aqua: la pì cognosùa l'è la "Fonte Pissarottino", che la se tróva a la fìn de la via che la porta 'l sò stéxo nòme, andóve ghe xe anca uno di punti panoramici pì béi de Brunate.

Clima

El clima de Brunate xe quélo tipico de méza montagna. D'està xeo frésco e ventilào, d'invèrno xeo pitósto frédo e névega 'n fràco (fìn a 50 cm in paese e 1,50 m nela locałità CAO); ma anca se'l névega, Brunate la resta mìa isolà, parché la funiculare la xe sempre in servisio.
Brunate la xe una locałità che se tróva nela zona climatega F[6], quéla par la quàl l'è pusìbile pizzà i riscaldamenti tuto l'àno.

Storia

Quando jèra drìo a scavà per fà 'na cantina rento al zentro stòrego (giunio 1895) e 'na vila in via Pissarottino (3 febraro 1909) ghàn trovào di repèrti che i fàn pensàr a 'no stansiaménto de tribù cèlteghe a scumenzià già dal VI sècolo prima de Cristo[7] [8].
Dópo che ghe xe stada la colonisaziòn de la piana comasca da parte di Romani, Brunate la ghà scumenzià a seguìr le medesime vizénde stòreghe de Como. Nela segònda metà del XII sècolo Brunate xe riusìo a diventà 'n Comùn libero, ma già nel 1240 xe tornào a fà parte de la giurisdisiòn de Como e xe stao asegnà a la circoscrisiòn de "Porta Sala"[9].
Nel 1340 xe stào fondào el monastièr de Sant'Andrea. A scumenziar da quèl moménto là, Brunate xe diventào un pósto de isolaménto relisóso, che l'èra anca dovùo ala dificoltà de rivàr al paese. 'Sta situaziòn la xe duràda fin al 1817, quando xe stào fào 'l cussita ciamào "Sentieròn per Como", che cołega Como a Brunate. Un fràco pì tardi son stàe fàe anca le dò stréte e a sbìsole strade carozàbiłi che rìvan a Brunate da Como e da Tavernerio, che anca al dì de oncó son doperàe per vegnèr al paese[10].
Tra l'Otocento e'l Novecento Brunate la xe diventàda 'na mèta turìstega per le famiłie de siòri miłanesi, che vegnévan a passà le fèrie. In 'sto perìodo ghèra anca un casinò, che xe stào vèrto fìn a la Seconda Guera Mondiałe; dopo la licensa la xe stàda dàda a Campione d'Italia.
L'arìvo di turisti xe stào fazilitào da la costruziòn de la linea feroviaria Miłàn-Grandate nel 1896, che la se metéva insèma a la Camerlata-Como e la rivava visìn al lago. Da la staziòn, se riva in zinque minùti a pìe a la fermada de la Funiculàre Como-Brunate, inauguràda nel 1894. In pì, nel 1899, per festejàr i zénto àni de la pila de Volta, xe stào fào el tram a Como.
El turismo a Brunate l'è nào inànzi fìn a la Seconda Guera Mondiałe, quando 'l paese, che l'èra protéto dai bombardamenti parché xe visìn ala neutràle Svissera, l'èra diventào mèta de sfolàdi. In pì, el 1° agósto 1943, Brunate l'èra diventàda fraziòn de Como; ma nel lùlio 1947 xe tornào comùn de par élo, dópo 'na petiziòn dela popolaziòn[11].
A scumenzià dal secondo Dopoguèra Brunate ghà visùo 'na fase de magra come locałità turìstega; ben présto ghàn sarào quasi tuti i grandi alberghi, parché da pósto de vilegiatùra per siòri xe diventào pósto per turismo de uno-dò dì al màximo, che se lìmita a 'ndàr a vardàr el zentro stórego, el Faro Voltiano e i panorami.
De rezénte Brunate xe tornào ad èxer cognosùo in tuta Italia parché 'l Sindaco ghà eméxo 'n'ordinansa, entràda in vigòr el 1° marso 2008[12], che la proibìxe de entràr nel teritòrio comunàl con le màchine pì larghi de 184 cm o che ghàn le ròde pì grandi de 730 mm. 'St'ordinansa, contestàda dai exerzénti comerziałi e dai propietàri de monovolume e forastràda, la mira a vietàr l'ingréso a Brunate de machine massa grandi per pasàr in mézo ale stréte vie del paese; cusìta anca oncò, par quésto e par la mancansa de posteji, xe consiliào de vegnèr a Brunate con la Funiculàre.

Nome del pósto

Le origini del nòme "Brunate" xe incerta[13]; ge son trè pusibili ipotesi:

  • par qualchedùno, "Brunate" vegnarìa da Prunear, che 'l volarìa dì "paese nasùo in mézo ai pruni"
  • par altri, "Brunate" vegnarìa da la paróla celtica Brunear, che la volarìa dì "monte a oriente"[14]
  • par altri oncora, "Brunate" vegnarìa dala paróla germanica Brunnen, che la volarìa dì "fonte"; forse parché nel teritòrio de Brunate ghe son tante sorjenti.

Stèma[15]

Lo stèma de Brunate, recognusùo con Decreto del Presidente de ła Republica nel 1973, xe 'no scudo sanìta con sóra 'na coròna cółe tóri e sóto 'n ramo de quèrcia e 'n ramo de ulìvo. Lo scudo xe partìo in dò da manca a dèstra da na faxa axùra, un pochéto curvada a dèstra, con rénto trè stéle a séte punte; la parte sóra a dèstra xe róxa e ghà un sol con la fàcia de òmo e sédase raji; la parte sóto a manca xe grìsa e ghe son trè montagne (quéla de mézo xe 'l Monte Trè Cróxe) e'l lago ai lóro pìe.
A la fìn del XIX sècolo un Sindaco de Brunate de quji àni, Antonio Monti, rénto l'archivio de familia ghà trovào 'sto stèma con soto scrito "Brunate", fórse fàto dalo stòrego Maurizio Monti. A scumenziàr dai primi àni del Novecento el Comùn de Brunate ghà doperào 'sto stèma nele sò carte ufiziàli e sui sò tinbri; dópo che neji àni ghà avùo pìcułi canbiamenti, nel 1973 xeo stào uficialixào.
Dal 1990 suła carta intestada e sui tinbri del Comùn xe comparsa 'na versiòn diversa delo stèma ufiziàl, sìmile a quésto, ma in bianco e nero e a forma de góta rovexiàda.

Monuménti e pósti interexànti

Cése

Sant'Andrea Apostoło

Sant'Andrea Apostoło

La césa de Brunate xe dedicàda al patróno Sant'Andrea Apostoło e se tróva in piazza della Chiesa.
Le sò prime nutìxie le xe del Trezénto, insèma al monastièr, oncó tràdo a bàxo; la xe stàda ampliàda per ùltemo tra'l 1914[16] e'l 1927 (par quésto ghe son dò faciàde)[17] e rénto la ghà afréschi fài da la familia de pitùri comaschi Recchi ala fìn del XVII sècolo; rénto la vòlta i xe piturài i dò patròni Sant'Andrea Apostoło e San Maorìxio e nei medajùni che stàn sóto Sant'Ignazio de Loyola, San Michełe Arcangeło, San Bartołomeo e la Beàda Madałena Albrici[18].
Rento la césa ghe xe un altàr dedicào a Madałena Albrici (1390-1465), con sóto le sò reliquie. La jèra la badéxa de le móneghe del vècio monastièr e l'è diventàda beàda l'11 dizembre 1907[19].

Altre cése

  • La ceséta de la Madona de Ponpèi, in mézo al zentro stòrego, tra le vie P. e M. Monti e A. Manzoni
  • La césa del Sacro Cór de Gesù, rénto al verde dela locałità Piani de Brunate, con afiancào un campanìl piculìno
  • La césa de San Maorìxio, nela locałità col medésimo nòme (via G. Scalini), che la ghà sula faciàda 'n afrésco del Santo
  • El Santuario de Santa Rita, nela locałità CAO (via alle Colme)

Altri pósti interexànti

Zentro stòrego
Vicolo M. Monti

Zentro stòrego

El zentro stòrego de Brunate xe pién de viùxe fàde a scàłe che se ràmpegan sù pel pendìo e son tajàe de travèrso dala via P. e M. Monti, che la xe la strada pì importante del zentro stòrego.
Ghe son vèce case, portałi de sàxo e dele córti: le pì importanti xełe la Córte del Castéło[20], che xe anca uno di pósti pì vèci de Brunate, e la Córte deji Ebrèi, del XIV sècolo[21].
Apéna fóra dala Córte deji Ebrèi, in 'na piazéta ghe xe la cussìta ciamàda Capeléta, ceséta dedicàda a la Madòna de Ponpei.

Faro Voltiàn

Faro Voltiàn

La xe 'na tóre otagonàl alta 29 mètri fàda nel 1927 in zima al Monte Trè Cróxe (a San Maorìxio) per festejàr i zénto àni de la morte de Alessandro Volta, che xe visùo própio a Brunate quando jèra un tóso.
El faro xe stào progetào da Gabriele Giussani e rénto ghà 'na scała a chióciola de 143 baséłi che la riva fin andóve ghe xe la lantèrna; dal prìmo piano e dala lantèrna xe puxìbil vardà 'n panorama che va fin a l'arco alpìn ocidentàłe con el Monte Rosa[22].
El faro de nóte manda un ciàro che'l diventa in alternansa vèrde, bianco e róxo.

Viłe[23]

Nel teritòrio del Comùn ghe son un fraco de viłe, costruìe al scumenziàr del Novezénto dale famiłie de l'alta borghesìa de Miłàn in stiłe eclético e Liberty.
Le pì béłe de stiłe eclético son le viłe Dolara (via A. Pirotta), Ancona-Capè e Ghezzi (via Pissarottino), Montanara (via G. Scalini) e'l Castéło dei Piani (via ai Piani). Tra quełe de stiłe Liberty le pì importanti son le viłe Pirotta (via A. Pirotta), Giussani (via Roma), Orlandi e Marinoni (via Pissarottino) e Farneti (via G. Scalini).

Evołusiòn demogràfega

Dal gràfego sóra, se capìxe che ji abitanti de Brunate xei aumentài parécio nel secondo Dopoguèra (+ 117,46% tra'l 1936 e'l 1951. Quésto parché xełe aumentàe le nàsite e le migraziòni de persone, anca del Sud Italia, in zerca de laòro, che in quji àni là a Brunate mancàven mìa.
Dopo 'na lònga fase chèta, dópo 'l 2001 la popolaziòn de Brunate la ghà scumenzià de nóvo a créxar pian pianìn, fìn a rivàr a 1.794 anime al 31 dizémbre 2011. Xeo un fàto che xe strano in un pósto de montagna, ma quésto xe dovuùo ala posiziòn bùna rispéto a Como, che la se pò ragiùnxer in séte minùti de funiculare: cussita, ala fìn Brunate xe diventào 'n sobórgo de Como.
L'aumento dela popolaziòn in 'sti ultimi àni xe dovùo a la migraziòn de forèsti che vègnan soratùto da fóra Italia, in particulàre da Romania, Turchia, El Salvador, Ucraina e Maroco, che laòran in dele imprese ediłi artixàne de Brunate. Al 31 dizémbre 2010 a Brunate ghe xełi 162 stranièri; de quésti, 116 rìvan da Paesi che non son mìa de l'Union Eoropea.

Cultura

Istrusiòn

Bibliotèche

A Brunate ghe xe 'na biblioteca comunàl: 'na vólta la jèra rénto al Munizìpio, al piàn sóto tèra; oncó l'è rento 'l vècio Albergo Volta, visìn ala staziòn dela Fuiculàre.
La nóva bibliotèca, inauguràda 'l 28 otobre 2006, la xe fàda su trè piani e la ghà anca un auditorium da 80 pósti, che la xe doperàda per fà conzèrti, confarénze e altre manifestazióni de caràter culturàłe.

Scółi

A Brunate ghe son queste scółe:

  • un micronido, gestìo da pivài ma convensionào col Comùn[24], destinào ai tùsi de 12-36 mesi
  • una scóła de l'infansia, dedicàda a Eleonora Pedraglio, gestìa da 'n axociaziòn privàda ma anca éla convenzionàda col Comùn[25]
  • una scóła primaria statàl, dedicàda al Sindaco Gabriele Giussani

La normativa itałiana la vól che i tùsi fin ai 16 àni xei obligài a 'ndà a scóła, ma Brunate pólo garantìr la frequensa solo fìn ala scóła primaria. Ałora tùti i àni 'l Comùn intervègn in favòr deji studénti dele scółe secondàrie de prìmo gràdo e di primi dù àni dele scółe secondàrie de secondo gràdo e 'l paga per ciascùn de lùri metà de l'abonaménto mensìłe dela funiculàre, che l'è 'l sólo mézo de trasporto pùblico che 'l va da Brunate a Còmo[26].

Persùni famùsi legài a Brunate

Eventi

A Brunate ghe son, spezialmente in estàa, un fràco de manifestaziòni culturàłi (confarense, conzèrti, zineforum, letùre) fàde per la majòr parte ne l'Auditorium de la Bibliotèca. Altre mannifestaziòni musegàłi se tègnen nei jardìni dele viłe e nel zentro stòrego.
Un tempo a Brunate ghe jèra la "Festa del Narciso" (fiòr 'na vólta tipico di prài de Brunate), che la faséven a màgio; fàda per la prima vólta nel 1936, la ghà cambià nom in "Brunate in fiore" (1966) e in "Armonie fiorite" (1967). L'ultima edisiòn l'han fàda nel 1973[30]. I altri eventi de Brunate son:

  • la "Festa itało-bùlghera", fàda dal Consolào bùlghero de Miłàn ai primi de giùnio per regordàr la morte del poeta Penčo Slavejkov
  • el tornèo de balon di riòn de Brunate, organisào nela prima metà de lùjo nel Zentro sportìo del Nidrino
  • "Cammin'Art", esposiziòn de ópare d'arte tra Brunate e San Maorìxio, organisàda nel secondo e tèrso fìn setimana de setembre
  • la Festa de San Maorìxio, nela tersa doménega de setembre; xela 'na tipica sagra de paese organisàda dai Alpini de Brunate: se mània a l'avèrto, se dùga e se fàn gare sportìe
  • la festa patronàłe de Sant'Andrea Apostoło, el 30 novembre. La sèra prima ghe xe 'na fiacolàda che la finìxe in piazza della Chiesa; lungo il parcórso le finèstre xele iluminàe da candéłe. El 30 novembre ghe xele manifestaziòni, 'na fièra e 'na esposiziòn de prodòti tipici del pósto

Strutùra del Comùn

De fàto el paese de Brunate xe el zentro stòrego, che xe stào fàto sù sóto al vécio monastièr de Sant'Antrea, oncó tràdo a bàxo a parte la césa[31].
Rénto al teritòrio comunàłe de Brunate ghe son anca altre zóne abitàe:

  • San Maorìxio, che l'è apéna sóto ala zìma del Monte Trè Cróxe; qua ghe xe la césa de San Maorìxio e'l Faro Voltiàn
  • CAO (che'l vóro dìr "Club Alpino Operaio"), che l'è a la fìn de la strada tuta ciótoli che da San Maurìxio la và al sentièro dela Dorsałe del Triangolo Lariano; in questo pósto ghe xe 'l Santuàrio de Santa Rita. Il CAO xe cołegào al zéntro de Brunate (piazza A. Bonacossa) con 'na corièra che la va tuti i dì in està e soło nei dì de fèsta nel résto de l'àno
  • Nidrino, zéntro residenxiàłe a ovest del zéntro stòrego, ch'el se ghà svilupào nei àni Setanta; qua ghe xe el zentro sportìo comunałe
  • Piani de Brunate, anca élo fàto de caséte edificàe nei àni Setanta su l'altopiàn che sta sóto al zéntro stòrego; qua ghe xe la ceséta del Sacro Córe de Gesù
  • Caresciòn, nucleo piculìno de case tra i Piani e la funiculàre
  • Laghéto, nela parte orientałe del Comùn, cussìta ciamào parché 'na vólta ghe jèra un lago che ghe dava aqua al vècio lavatóio oncó tràdo a bàxo. El lago xe stào prima cuèrto (1939)[32] e dópo sugào del tuto (1975)[33] par fàr sù 'n postéjo pele màchine. Lì vìisìn ghe xe la casèrma dei Carabinieri.

Economia

Agricultura e selvicultura

L'agricultura e la selvicultura 'na vólta jèren un fràco importanti per l'economia de Brunate: i campi jèren nela locałità Laghéto, su dei teraxamenti artifiziàłi; jèren coltivàe tute le sòrte de ortaji, ma non i pòmi de tèra, che non jèrano mìa adàti al tipo de tèra de Brunate[34]. In particulàre Brunate la jèra famùsa per la cultivaziòn dele zipòłe e dei castàni da frùto[35].
Dópo la Seconda Guera Mondiałe i cultivaziòn xele stàe del tùto abandonàe; oncò i teraxamenti xei cuèrti de pianti de rubìnie[36].

Industria

L'industria a Brunate non xela mai esistìa. Ghe jèren suln teritòri comunàłe 'na cava de sàbia (ciamàda Cassinella), una de sàsi (usài per i teraxamenti) e una de argìla (per fà i téguli). Anca 'sta atività la xe stada interóta dópo la Seconda Guera Mondiałe[37].

Artisanào

Tra iu sècołi XVII e XIX Brunate la jèra famùsa anca per la produziòn artisanàłe de istrumenti de fìsega, come i barometri e i termometri. 'Sti artisàni, ciamài baromèta, jèren famùsi mìa solo nela zona, ma anca in tùta l'Europa: un fràco de barometa i xe migrài in particulàre in Fransa, andóve ghàn trovà di cundiziòn favorevołi per i lóro afàri[38].
Graxie ala presenza de buschi, a Brunate ghe jèra anca l'artisanào del lènio: dal castàno i faséva i seramenti, dal fràxino i móbiłi e da l'olmo i cépi pei macelàri[39].
Oncò i xe sparìdi quasi del tùto i faleniàmi; le sole imprese artisàne le se òcupan de edilìsia.

Turismo

In generałe

Anca se la ghe xe stàda 'na grósa cris dópo la Seconda Guera Mondiałe, anca oncò l'economia de Brunate la xe fondàda in prevałensa sul turismo, mìa di siòri come 'na vólta ma "de màxa". I gróxi alberghi de 'na vólta ghàn lasà spàzi a strutùre pì piculìne, come i Bed & Breakfast e traturìe che fàn de maniàr i piàti tipici del paese (połénta, selvajìna e brasào)[40].

Le caminàde

Brunate la xe famùsa tra quéłi che vàn a caminàr in muntàgna parché xelo un pósto andóve scuménzian un fràco de sentièei che travèrsan el Triangoło Lariàn. I pì nóti i xe i seguenti.

La Strada Regia

Inaugurada nel 2006 dópo che la ghàn metùa a pósto, la scuménzia visìn al Campo sportìo del Nidrino e la cołéga Brunate a Belàgio su di sentièri a méza cósta. Quésto parcórso, che 'na vólta la cołegava i paesi dela sponda orientàłe del lago de Como prima dela costruziòn dela strada asfaltàda, el pàxa visìn a monuménti naturàłi come i màxi eràtici (Pietra Nairola, sàxo del Lupo e Pietra Pendula) ed i màxi avéło (sepoltùre de l'età di bàrbari scavài nei màxi eràtici).

La Dorsàłe del Triàngoło Lariàn

Xelo 'n sentièro che scumenzia nela località CAO e riva a Belàgio sule créste del Triàngoło Lariàn, visìn ai Monti Boléto, Boletòn, Palanzòn e San Prìmo. El sentièro pólo anca ésar parcórso con la bicicléta de montagna e xe pusìbiłe vardà dei bei panorami sule zone intorno al lago de Còmo.

Infrastrutùre e trasporti

Stràde

Brunate la xe cołegàda ai altri zéntri dela Provincia da dò strade tùte a sbìsułe:

  • la stada comunàłe "Còmo-Brunate", che la cołéga i dò zéntri 'ndando sù pel Monte Trè Cróxe
  • la strada provinciàłe Tavernerio-Brunate, che la méte in comunicaziòn el paese con la Strada Statałe 342 visìn ai comùni de Tavernerio e Albese con Cassano.

Mézi a fune

La Funiculàre Còmo-Brunate la xe stàda inauguràda l'11 novembre 1894, la scumenzia a Còmo in piazza A. De Gasperi e la ghà fìn a Brunate in piazza A. Bonacossa.
'Sto mézo de trasporto, che xe anca la sola linea extraurbana che la pàsa a Brunate, la ghe méte 7 minùti a fà 'l sò viàjo, e la fà 'n dislivéło de 500 mètri con 'na pendensa màxima del 55%.

Linee urbane

El solo mézo de trasporto urbano de Brunate xe 'l bus Brunate-CAO, che 'l parte da piazza A. Bonacossa (visìn a la staziòn dela funiculàre) e la riva al postéjo dela località CAO, andove scumenzia 'l sentièro dela Dorsałe.
'Sta linea la va solo nei dì de festa, ma d'està la va tùti i dì.

Aministraziòn comunàłe

Sport

El zentro sportìo del Nidrino, che oncò xeli drìo a métarlo a pósto, ghà 'n campo de balon a 11, 'na palèstra e 'n campo de tènis. I xe drìo a fà anca 'n campo de balon a 5 cuèrto.
La squadra de balon de Brunate, l'"Associazione Sportiva Dilettantistica Brunatese", la dùga nei campionài amatoriàłi.

Galerìa de foto

Nóte

  1. voze de refarensaistat.it.
  2. Dato del 31-12-2011; fonte: Uficio Anagrafe
  3. Pandakovic/Viganò, p. 44
  4. Casnati, Brunate dentro, p. 36
  5. Pandakovic/Viganò, p. 46
  6. D.P.R. 26 agósto 1993, n. 412; fonte: ENEA
  7. Par quésto la xe pusìbiłe l'origine celtega del nòm "Brunate"; vardìo a tal propósito la seziòn "Nome del pósto"
  8. Nel zentro stòrego ghàn trovà dò fibule, dò anéłi a globéti, un brazialéto, un cióndolo e 'n pézo de catenéła; in via Pissarottino un'urna zineraria, ciótole e bicéri de teracóta, una fibula de brónzo, dò anéłi de brónzo e 'na perla d'ambra sbusàda; Casnati, Brunate, pp. 34-36
  9. La Lombardia paese per paese, p. 505
  10. Casnati, Brunate, pp. 81-82
  11. Casnati, Brunate
  12. Ordinansa n. 1100 del 18 febràro 2008
  13. Casnati, Brunate, p. 33
  14. Se pò védar anca 'l tèrmine celtego Brig, che volo dìr "altura", origine de nòmi de altre cità come Bresia o Breno (BS), o oncora dela località Brè nel Comùn de Lugano (Svisera): tùti questi pósti ghàn avùo origine su dele alture, propio come Brunate
  15. Casnati, Brunate dentro, pp. 20-21
  16. La prima piètra l'a xe stàda metùa 'l 30 aprìle 1914 ala presensa del véscovo de Còmo, Monsignor Alfredo Archi; Casnati, Brunate dentro, p. 29
  17. Casnati, Brunate dentro, p. 29
  18. Casnati, Brunate, pp. 40-44
  19. Casnati, Brunate, p. 61
  20. La paróla "Castéło" xe usào non nel senso de "castéło medievałe", ma de castrum, val a dìr de costruziòn rezintàda e quindi che la resiste aji axàlti
  21. T.C.I., Dentro l'Italia, p. 150
  22. T.C.I., Dentro l'Italia, p. 151
  23. Per aprofondìr: De Carli, Brunate tra Eclettismo e Liberty
  24. El servìxio de micronido xe diventào operatìo con deliberaziòni del Consìlio Comunàl n. 36 del 4 agósto 2003 e n. 46 del 2 otobre 2003
  25. La prima convenziòn xe stàda aprovàda con deliberaziòn del Consìlio Comunàl n. 41 del 25 novembre 1995
  26. 'Sto intervento econòmego xe deliberào dal Consìlio Comunàl rento 'l "Piàno pel dirìto alo studio", de regola durante i Consìli Comunàłi dela fìn de setembre de ciascùn àno; fonte: archivio comunàl
  27. Al numero 5 dela via che ghà 'l sò nòm; 'na lapide regòrda la sò presensa
  28. Xela la "Viła Pirotta", de la quàl se parla rento la seziòn "Ville liberty"
  29. Xela pósta 'na lapide rento la staziòn dela Funiculàre de Còmo
  30. Casnati, "Pro Brunate" in centenario, pp. 43, 48-49
  31. Casnati, Brunate dentro,p. 29
  32. Casnati, Brunate dentro,p. 36
  33. Casnati, Brunate dentro,p. 55
  34. Pandakovic/Viganò, p. 92
  35. Pandakovic/Viganò, pp. 44-46
  36. Pandakovic/Viganò, p. 93
  37. Pandakovic/Viganò, p. 93
  38. Casnati, Brunate, pp. 73-74
  39. Pandakovic/Viganò, p. 92
  40. Nel 1958 a Brunate ghe jèrano 15 tra alberghi e pensiòni (Casnati, Brunate dentro, p. 46; oncò ghe son 4 alberghi e 2 bed & breakfast


Bibliografia

  • Ercole Casnati, Brunate, Còmo, 1967
  • Cecilia De Carli, Brunate tra Eclettismo e Liberty, Brunate, 1985
  • AA.VV., La Lombardia paese per paese, vol. 2, Firense, 1991
  • Ercole Casnati, Brunate dentro, Brunate, 1994.
  • Ercole Casnati, "Pro Brunate" in centenario, Brunate, 1995
  • Comunità Montana Triangolo Lariano (a cura dela), Guida alla scoperta del Triangolo Lariano, Canso, 2004
  • Darko Pandakovic, Martina Viganò, Il bosco insegna, Miłàn, 2004.
  • Touring Club Italiano (a cura del), Dentro l'Italia. Piccole città, borghi e villaggi, vol. 1 - Nord, Miłàn, 2006
  • Albano Marcarini, La Strada Regia, Sòndrio, 2007

Varda anca

Altri projéti


Cołegamenti estèrni

Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Brunate&oldid=567689"