Difarense intrà łe version de "Mar Tiren"
[Version verifegà] | [Version verifegà] |
sistema simbolo e-o scrittura secondo le Norme internazionali SI |
Sostituio Ł co Ƚ |
||
Riga 2: | Riga 2: | ||
|Nome = Mar Tiren |
|Nome = Mar Tiren |
||
|Imaxene = Ev25217 Italy.A2003084.1015.1km-crop.jpg |
|Imaxene = Ev25217 Italy.A2003084.1015.1km-crop.jpg |
||
| |
|Didascaƚia = Imaxene sateƚitar. |
||
|Parte de = [[Mar Mediteraneo]] |
|Parte de = [[Mar Mediteraneo]] |
||
|Sudivixion = |
|Sudivixion = |
||
Riga 17: | Riga 17: | ||
|Fondità = 3731 |
|Fondità = 3731 |
||
|Fondità mexana = 2000 |
|Fondità mexana = 2000 |
||
| |
|Voƚume = ≈500000 |
||
|Coste = ≈2700 km |
|Coste = ≈2700 km |
||
|Orixene = |
|Orixene = |
||
|Basin = |
|Basin = |
||
|Rexidensa = |
|Rexidensa = |
||
| |
|Saƚinità min = 38,2<ref name="nordovest">a nordovest</ref> |
||
| |
|Saƚinità max = 38,5 ‰<ref>a sudest</ref> |
||
| |
|Saƚinità mexana = |
||
|Tenperadura min = 13 °C<ref name="nordovest">a nordovest</ref> |
|Tenperadura min = 13 °C<ref name="nordovest">a nordovest</ref> |
||
|Tenperadura max = 14,5 °C<ref>al sentro</ref> |
|Tenperadura max = 14,5 °C<ref>al sentro</ref> |
||
|Tenperadura mexana = |
|Tenperadura mexana = |
||
| |
|Ìxoƚe = [[Ixoƚa d'Elba|Elba]], [[Ischia|Is'cia]], [[Ƚipari]], [[Ixoƚa de Saƚina|Saƚina]], [[Ixoƚa del Giƚio|Giƚio]], [[Ixoƚa de Vulcan|Vulcan]], [[Ixoƚa de Ƚa Madaƚena|Ƚa Madaƚena]], [[Marettimo|Maretimo]], [[Favignana|Faviñana]], [[Stromboli|Stonboƚi]], [[Montecristo]], [[Capri]], [[Ixoƚa de Pianoxa (GR)|Pianoxa]] |
||
| |
|Caƚanche = [[Golfo de Caƚiari]], [[Golfo de Orosei]], [[Golfo de Follonica|Golfo de Foƚonica]], [[Golfo de Talamone|Golfo de Taƚamon]], [[Golfo de Gaeta]], [[Golfo de Napoli|Golfo de Napuƚi]], [[Golfo de Salerno|Golfo de Saƚerno]], [[Golfo de Policastro|Golfo de Poƚicastro]], [[Golfo de Sant'Eufémia]], [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], [[Golfo de Termini ImereseGolfo de Termini Imerexe]], [[Golfo de Castellammare|Golfo de Casteƚamar]] |
||
|Mapa = Locatie Tyrreense Zee.PNG |
|Mapa = Locatie Tyrreense Zee.PNG |
||
| |
|Didascaƚia mapa = ƚocaƚixasion |
||
}} |
}} |
||
El '''Mar Tiren''' (in [[ |
El '''Mar Tiren''' (in [[ƚéngua itaƚiana|itaƚian]] ''Mar Tirreno'', in [[ƚéngua fransexe|fransexe]] ''Mer Tyrrhénienne'') el xe 'na porxion del [[Mar Mediteraneo]]. |
||
El se cata intra |
El se cata intra ƚe coste de ƚa [[Corsica]] e de ƚa [[Sardegna|Sardeña]] a ovest, cheƚe de ƚa [[penixoƚa itaƚiana]] a nordest e cheƚe de ƚa [[Siciƚia]] a sud. El se coƚega a nord col [[Mar Ligure|Mar Ƚigure]], tramite el [[Canal de Corsica]] e el [[Canal de Pionbin]], a sudest col [[Mar Jonio]] grasie al [[Streto de Mesina]], a sud comunica col Mar Mediteraneo diretamente, a ovest tramite ƚe [[Boche de Bonifacio]]. |
||
<ref>Secondo |
<ref>Secondo ƚa definixion de ƚa OHI el confin col Mar Ƚigure saria na ƚinea da '''Capo Corso''' a l''''ixoƚa de Tino''' donca ƚa comunicaxion col Ligure saria direta e miga tramite canaƚi o streti. Sto limite el xe drio eser ridefinio; qua se fa riferiemento a ƚa definixion de ƚa ''Marina Itaƚiana''.</ref> |
||
Ƚe so caƚanche pi' grande indando in senso orario e partendo da ovest ƚe xe: el [[Golfo de Caƚiari]], el [[Golfo de Orosei]], el [[Golfo de Follonica|Golfo de Foƚonica]], el [[Golfo de Talamone|Golfo de Taƚamon]], el [[Golfo de Gaeta]], el [[Golfo de Napoli|Golfo de Napuƚi]], el [[Golfo de Salerno|Golfo de Saƚerno]], el [[Golfo de Policastro|Golfo de Poƚicastro]], el [[Golfo de Sant'Eufémia]], el [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], el [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], el [[Golfo de Termini Imerese|Golfo de Termini Imerexe]], el [[Golfo de Castellammare|Golfo de Casteƚamar]]. |
|||
== Giografia Fixica == |
== Giografia Fixica == |
||
[[File:Mar Ligure.svg|thumb|left|200px|In roso |
[[File:Mar Ligure.svg|thumb|left|200px|In roso ƚimiti setentionaƚi del mar secondo la OHI, in blé secondo la ''Marina Itaƚiana'']] |
||
No converse un area molto granda, e el ga na media fondità (sirca 2000 m). |
No converse un area molto granda, e el ga na media fondità (sirca 2000 m). |
||
El Mar Tiren ga un fondal |
El Mar Tiren ga un fondal particoƚarmente asidentà, a causa deƚa so orixene dovua a cause conplese. |
||
El sentro del mar xe ocupà dal [[Basin Tirenico]], conposto in parte da piane |
El sentro del mar xe ocupà dal [[Basin Tirenico]], conposto in parte da piane abisaƚi ƚisie, al nord se cata el [[Basin del Giƚio]], desisamente pi' picenin. |
||
Ƚe se ciama a indando in senso orario partendo dal nord [[Teraso Circeo]], [[Teraso Pontin-Saƚernitan]], [[Basin de Saƚerno]], [[Teraso de Poƚicastro]], [[Basin de Paoƚa]], [[Basin de Joia]], [[Teraso de ƚe Ƚipari]], [[Basin de Cefaƚù]], [[Basin de Alicudi]] e [[Teraso de Orosei]]. Ste scarpae ƚe xe solcae da un mucio de incixion, senpre int'el isteso ordene: [[Vaƚe de Sivitavecia]], [[Vaƚe de Saƚerno]], [[Canion de Stronboƚi]], [[Canion San Vito]] col [[Canion de Casteƚamar]], [[Canion de San Ƚorenso]], [[Canion de Arbatas]], [[Canion de Gonone]], [[Canion de Posada]], [[Canion de Caprera]]. |
|||
Ƚa parte meridional del mar ƚa xe ocupada da ƚa porxion somersa de 'na caena de monti, che forma la [[Catena dei Elimi]], e ƚa [[Vaƚe deƚe Egadi]] che prosegue inteƚa [[Fosa de Ustica]]. |
|||
Anca |
Anca ƚa parte osidental ƚa xe ocupada da 'na porxion de crosta sojeta a scurtamento, co formaxion de dorsaƚi verso el Basin Tirenico e solchi verso ƚe ixole; partendo da sud ƚi xe ƚa [[Dorsal Carbonara]] co ƚa [[Fosa de Caƚiari]], i [[Monti de Quirra|Monti de Cuira]] col [[Teraso deƚa Sardeña]]<ref>dito anca '''Basin deƚa Sardeña'''</ref>, i [[Monti deƚe Baronie]] co ƚa [[Fosa de Comin]], e a l'estremo nord ƚa [[Fosa Sardo-Corsa]], i [[Monti Etruschi]], ƚa [[Fosa de Montecristo]]<ref>dita anca '''Basin de Montecristo'''</ref>, ƚa [[Dorsal de l'Elba]]<ref>dita anca '''Dorsal de Montecristo'''</ref>e ƚa [[Fosa Toscana]]<ref>dita anca '''Basin deƚa Corsica'''</ref>. |
||
Intel mar ghe xe un mucio de |
Intel mar ghe xe un mucio de riƚievi de orixene vulcanica, serti i xe ixoƚai, ([[Monte Cialdi]], [[Monte Verceƚi]], [[Monte Cassinis|Monte Casinis]], [[Monte Secchi|Monte Sechi]], [[Monte Carnaglia|Monte Carnaja]], [[Monte Magnaghi]], [[Monte Vavilov]], [[Monte Flavio Gioia|Monte Flavio Joia]], [[Monte Issel]], [[Monte Poseidon]], [[Monte Marsili]], [[Monte Plinio]]); altri ƚi forma ƚa [[Catena deƚe Eolie]] e ƚa [[Dorsal deƚe Lipari]]. |
||
Visto che |
Visto che ƚa piataforma continental ƚa xe presente soƚo intel setor nordosidental e comuncue ƚa xe poco estexa, ƚe scarpae continentaƚi ƚe parte de soƚito dexà daƚa costa. |
||
Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de |
Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de ƚa crosta che ga subio un parxial proseso de oseanisaxion, co nel [[Pliocene]] ƚa se ga stirà par efeto de ƚa rotaxion antioraria de ƚa '''microplaca apuƚa'''. El vulcanismo asocià a sta distension el xe sta particoƚarmente ativo int'el Pliocene a setentrion, deso el xe ativo inteƚa so parte meridional. |
||
Tute l'area |
Tute l'area ƚa xe sogeta a sismisità eƚevata, ƚe coste nordosidentaƚi e meridionaƚi ƚe xe a riscio de [[Tsunami|zunami]]. |
||
El xe misià in superfisie da na |
El xe misià in superfisie da na circoƚaxion co verso antiorario inteƚa so parte osidental, e da una co verso orario inteƚa so parte oriental, intranbe ƚe rimonta verso nord al sentro del mar; ƚe ga intensità de 0,4÷0,7 nodi; int'el Golfo de Taranto ghe xe 'na circoƚaxion secondaria senpre co verso orario. |
||
L'anpiesa de |
L'anpiesa de ƚa marea ƚa xe bastansa nmodesta (30÷50 cm). |
||
Ƚa so tenperadura in superfisie ƚa va da 13 °C a nordovest a 14,5 °C al sentro. |
|||
Ƚa so saƚinità in superfisie ƚa va da 38,5 a nordovest a 38,2 a sudest, in fondità el masimo xe de 38,8 a sirca 600 m inteƚa porxion de sudest. |
|||
Ƚa so [[Contenuto de osigen|osigenaxion]] ƚa xe de 5,5-6,0 ml/l in superfisie, el minimo co 4,0 ml/l xe a sirca 400 m de fondità inteƚa so porxion sudoriental. |
|||
Ƚi fiumi pi' inportanti che ƚi se jeta inteƚe so acue ƚi xe el [[Tevere]], l'[[Ombrone|Onbron]] el [[Liri-Garigliano|Ƚiri-Gariƚian]] e el [[Volturno]]<ref>Secondo ƚa definixion de OHI se conta anca l'[[Arno]]</ref>. |
|||
Ƚe ixoƚe pi inportanti ƚe xe cheƚe de l'[[Arsipeƚago de ƚe Eoƚie]], de l'[[Arsipeƚago de ƚa Madaƚena]], de l'[[Arsipeƚago de ƚa Egadi]], de l'[[Arsipeƚago Canpan]] e de l'[[Arsipeƚago Pontin]]; anca gran parte de l'[[Arsipeƚago Toscan]] el xe conpreso al so interno<ref>Co l'ecexion de [[Gorgona]] e [[Ixola de Capraia (LI)|Capraia]]</ref>. |
|||
== Giografia umana == |
== Giografia umana == |
||
[[File:Mapa de la mar Tirrena ca.png|miniatura|sinistra|mapa |
[[File:Mapa de la mar Tirrena ca.png|miniatura|sinistra|mapa poƚitega]] |
||
El bagna |
El bagna ƚe coste de l'[[Itaƚia]] (rejon de [[Toscana]], [[Lasio]], [[Canpania]], [[Baxiƚicata]], [[Caƚabria]], [[Siciƚia]], [[Sardegna|Sardeña]]<ref>Secondo ƚe definixion de ƚa OHI anca ƚa [[Ƚiguria]]</ref>) e de ƚa [[Fransa]] (Rejon de [[Corsica]]). |
||
Ƚe sità pi' grandi ƚe xe [[Napuƚi]], [[Paƚermo]], [[Cagliari|Caƚiari]], [[Saƚerno]]. |
|||
Tra |
Tra ƚi porti pasejeri se pode ricordar [[Bastia]], [[Pionbin]], [[Olbia]] e [[Civitavecchia|Sivitavecia]], [[Milazzo|Miƚaso]], [[Trapani]]. Tra i porti turisteghi [[Porto Santo Stefano]] e [[Pozzuoli|Posuoƚi]]. |
||
Tra |
Tra ƚi ƚoghi turisteghi se ricorda [[Castiglione della Pescaia|Castijon de ƚa Pescaja]], [[Anzio|Ansio]], [[Formia]], [[Ischia|Is'cia]]. |
||
No el xe un mar |
No el xe un mar particoƚarmente pescoxo, ƚe aree pi' pescoxe ƚe xe ƚe coste orientaƚi indove se cata [[Sgombri|sconbri]] e [[Acciuga|aciughe]], e cheƚa meridional indove se cata [[Pese spada|pesi spada]] e [[Sardina|sardeƚe]]. |
||
== Note == |
== Note == |
||
Riga 89: | Riga 89: | ||
{{Interprojeto|commons=Category:Tyrrhenian sea|commons_preposizione=sul}} |
{{Interprojeto|commons=Category:Tyrrhenian sea|commons_preposizione=sul}} |
||
== |
== Coƚegamenti esterni == |
||
* {{it}} [http://www.messaggidalmare.com/correnti_marine/Le%20correnti%20marine.html Corenti marine] |
* {{it}} [http://www.messaggidalmare.com/correnti_marine/Le%20correnti%20marine.html Corenti marine] |
||
* {{en}} [http://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=kt167nb66r&chunk.id=d3_4_ch15&toc.id=ch15&brand=eschol |
* {{en}} [http://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=kt167nb66r&chunk.id=d3_4_ch15&toc.id=ch15&brand=eschol Ƚi ocèani: ƚa ƚoro fixica, chimega e bioƚogia xeneral] |
||
[[Categoria:Mari|Tiren]] |
[[Categoria:Mari|Tiren]] |
Version de le 13:36, 19 set 2015
Sorte | Mar | ||||
---|---|---|---|---|---|
Parte de | mar Mediteràneo | ||||
Liogo | |||||
Nasion rivaresca | Fransa e Itàlia | ||||
Rejon aministrativa | Itàlia | ||||
Conca idrogràfega | Tyrrhenian Sea basin (en) | ||||
Dati e sifre | |||||
Prodondità | màsimo: 3 785 m mèdia: 2 000 m | ||||
Àrea | 275 000 km² | ||||
|
El Mar Tiren (in itaƚian Mar Tirreno, in fransexe Mer Tyrrhénienne) el xe 'na porxion del Mar Mediteraneo.
El se cata intra ƚe coste de ƚa Corsica e de ƚa Sardeña a ovest, cheƚe de ƚa penixoƚa itaƚiana a nordest e cheƚe de ƚa Siciƚia a sud. El se coƚega a nord col Mar Ƚigure, tramite el Canal de Corsica e el Canal de Pionbin, a sudest col Mar Jonio grasie al Streto de Mesina, a sud comunica col Mar Mediteraneo diretamente, a ovest tramite ƚe Boche de Bonifacio. [1]
Ƚe so caƚanche pi' grande indando in senso orario e partendo da ovest ƚe xe: el Golfo de Caƚiari, el Golfo de Orosei, el Golfo de Foƚonica, el Golfo de Taƚamon, el Golfo de Gaeta, el Golfo de Napuƚi, el Golfo de Saƚerno, el Golfo de Poƚicastro, el Golfo de Sant'Eufémia, el Golfo de Zoja, el Golfo de Pati, el Golfo de Termini Imerexe, el Golfo de Casteƚamar.
Giografia Fixica
No converse un area molto granda, e el ga na media fondità (sirca 2000 m).
El Mar Tiren ga un fondal particoƚarmente asidentà, a causa deƚa so orixene dovua a cause conplese.
El sentro del mar xe ocupà dal Basin Tirenico, conposto in parte da piane abisaƚi ƚisie, al nord se cata el Basin del Giƚio, desisamente pi' picenin.
Ƚe se ciama a indando in senso orario partendo dal nord Teraso Circeo, Teraso Pontin-Saƚernitan, Basin de Saƚerno, Teraso de Poƚicastro, Basin de Paoƚa, Basin de Joia, Teraso de ƚe Ƚipari, Basin de Cefaƚù, Basin de Alicudi e Teraso de Orosei. Ste scarpae ƚe xe solcae da un mucio de incixion, senpre int'el isteso ordene: Vaƚe de Sivitavecia, Vaƚe de Saƚerno, Canion de Stronboƚi, Canion San Vito col Canion de Casteƚamar, Canion de San Ƚorenso, Canion de Arbatas, Canion de Gonone, Canion de Posada, Canion de Caprera.
Ƚa parte meridional del mar ƚa xe ocupada da ƚa porxion somersa de 'na caena de monti, che forma la Catena dei Elimi, e ƚa Vaƚe deƚe Egadi che prosegue inteƚa Fosa de Ustica. Anca ƚa parte osidental ƚa xe ocupada da 'na porxion de crosta sojeta a scurtamento, co formaxion de dorsaƚi verso el Basin Tirenico e solchi verso ƚe ixole; partendo da sud ƚi xe ƚa Dorsal Carbonara co ƚa Fosa de Caƚiari, i Monti de Cuira col Teraso deƚa Sardeña[2], i Monti deƚe Baronie co ƚa Fosa de Comin, e a l'estremo nord ƚa Fosa Sardo-Corsa, i Monti Etruschi, ƚa Fosa de Montecristo[3], ƚa Dorsal de l'Elba[4]e ƚa Fosa Toscana[5].
Intel mar ghe xe un mucio de riƚievi de orixene vulcanica, serti i xe ixoƚai, (Monte Cialdi, Monte Verceƚi, Monte Casinis, Monte Sechi, Monte Carnaja, Monte Magnaghi, Monte Vavilov, Monte Flavio Joia, Monte Issel, Monte Poseidon, Monte Marsili, Monte Plinio); altri ƚi forma ƚa Catena deƚe Eolie e ƚa Dorsal deƚe Lipari.
Visto che ƚa piataforma continental ƚa xe presente soƚo intel setor nordosidental e comuncue ƚa xe poco estexa, ƚe scarpae continentaƚi ƚe parte de soƚito dexà daƚa costa. Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de ƚa crosta che ga subio un parxial proseso de oseanisaxion, co nel Pliocene ƚa se ga stirà par efeto de ƚa rotaxion antioraria de ƚa microplaca apuƚa. El vulcanismo asocià a sta distension el xe sta particoƚarmente ativo int'el Pliocene a setentrion, deso el xe ativo inteƚa so parte meridional. Tute l'area ƚa xe sogeta a sismisità eƚevata, ƚe coste nordosidentaƚi e meridionaƚi ƚe xe a riscio de zunami.
El xe misià in superfisie da na circoƚaxion co verso antiorario inteƚa so parte osidental, e da una co verso orario inteƚa so parte oriental, intranbe ƚe rimonta verso nord al sentro del mar; ƚe ga intensità de 0,4÷0,7 nodi; int'el Golfo de Taranto ghe xe 'na circoƚaxion secondaria senpre co verso orario. L'anpiesa de ƚa marea ƚa xe bastansa nmodesta (30÷50 cm).
Ƚa so tenperadura in superfisie ƚa va da 13 °C a nordovest a 14,5 °C al sentro. Ƚa so saƚinità in superfisie ƚa va da 38,5 a nordovest a 38,2 a sudest, in fondità el masimo xe de 38,8 a sirca 600 m inteƚa porxion de sudest. Ƚa so osigenaxion ƚa xe de 5,5-6,0 ml/l in superfisie, el minimo co 4,0 ml/l xe a sirca 400 m de fondità inteƚa so porxion sudoriental.
Ƚi fiumi pi' inportanti che ƚi se jeta inteƚe so acue ƚi xe el Tevere, l'Onbron el Ƚiri-Gariƚian e el Volturno[6].
Ƚe ixoƚe pi inportanti ƚe xe cheƚe de l'Arsipeƚago de ƚe Eoƚie, de l'Arsipeƚago de ƚa Madaƚena, de l'Arsipeƚago de ƚa Egadi, de l'Arsipeƚago Canpan e de l'Arsipeƚago Pontin; anca gran parte de l'Arsipeƚago Toscan el xe conpreso al so interno[7].
Giografia umana
El bagna ƚe coste de l'Itaƚia (rejon de Toscana, Lasio, Canpania, Baxiƚicata, Caƚabria, Siciƚia, Sardeña[8]) e de ƚa Fransa (Rejon de Corsica).
Ƚe sità pi' grandi ƚe xe Napuƚi, Paƚermo, Caƚiari, Saƚerno.
Tra ƚi porti pasejeri se pode ricordar Bastia, Pionbin, Olbia e Sivitavecia, Miƚaso, Trapani. Tra i porti turisteghi Porto Santo Stefano e Posuoƚi. Tra ƚi ƚoghi turisteghi se ricorda Castijon de ƚa Pescaja, Ansio, Formia, Is'cia.
No el xe un mar particoƚarmente pescoxo, ƚe aree pi' pescoxe ƚe xe ƚe coste orientaƚi indove se cata sconbri e aciughe, e cheƚa meridional indove se cata pesi spada e sardeƚe.
Note
- ↑ Secondo ƚa definixion de ƚa OHI el confin col Mar Ƚigure saria na ƚinea da Capo Corso a l'ixoƚa de Tino donca ƚa comunicaxion col Ligure saria direta e miga tramite canaƚi o streti. Sto limite el xe drio eser ridefinio; qua se fa riferiemento a ƚa definixion de ƚa Marina Itaƚiana.
- ↑ dito anca Basin deƚa Sardeña
- ↑ dita anca Basin de Montecristo
- ↑ dita anca Dorsal de Montecristo
- ↑ dita anca Basin deƚa Corsica
- ↑ Secondo ƚa definixion de OHI se conta anca l'Arno
- ↑ Co l'ecexion de Gorgona e Capraia
- ↑ Secondo ƚe definixion de ƚa OHI anca ƚa Ƚiguria
Altri projeti
- Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so mar Tiren