Difarense intrà łe version de "Mar Tiren"

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
[Version verifegà][Version verifegà]
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
sistema simbolo e-o scrittura secondo le Norme internazionali SI
Sostituio Ł co Ƚ
Riga 2: Riga 2:
|Nome = Mar Tiren
|Nome = Mar Tiren
|Imaxene = Ev25217 Italy.A2003084.1015.1km-crop.jpg
|Imaxene = Ev25217 Italy.A2003084.1015.1km-crop.jpg
|Didascałia = Imaxene satełitar.
|Didascaƚia = Imaxene sateƚitar.
|Parte de = [[Mar Mediteraneo]]
|Parte de = [[Mar Mediteraneo]]
|Sudivixion =
|Sudivixion =
Riga 17: Riga 17:
|Fondità = 3731
|Fondità = 3731
|Fondità mexana = 2000
|Fondità mexana = 2000
|Vołume = ≈500000
|Voƚume = ≈500000
|Coste = ≈2700 km
|Coste = ≈2700 km
|Orixene =
|Orixene =
|Basin =
|Basin =
|Rexidensa =
|Rexidensa =
|Sałinità min = 38,2<ref name="nordovest">a nordovest</ref>
|Saƚinità min = 38,2<ref name="nordovest">a nordovest</ref>
|Sałinità max = 38,5 ‰<ref>a sudest</ref>
|Saƚinità max = 38,5 ‰<ref>a sudest</ref>
|Sałinità mexana =
|Saƚinità mexana =
|Tenperadura min = 13&nbsp;°C<ref name="nordovest">a nordovest</ref>
|Tenperadura min = 13&nbsp;°C<ref name="nordovest">a nordovest</ref>
|Tenperadura max = 14,5&nbsp;°C<ref>al sentro</ref>
|Tenperadura max = 14,5&nbsp;°C<ref>al sentro</ref>
|Tenperadura mexana =
|Tenperadura mexana =
|Ìxołe = [[Ixoła d'Elba|Elba]], [[Ischia|Is'cia]], [[Łipari]], [[Ixoła de Sałina|Sałina]], [[Ixoła del Giłio|Giłio]], [[Ixoła de Vulcan|Vulcan]], [[Ixoła de Ła Madałena|Ła Madałena]], [[Marettimo|Maretimo]], [[Favignana|Faviñana]], [[Stromboli|Stonbołi]], [[Montecristo]], [[Capri]], [[Ixoła de Pianoxa (GR)|Pianoxa]]
|Ìxoƚe = [[Ixoƚa d'Elba|Elba]], [[Ischia|Is'cia]], [[Ƚipari]], [[Ixoƚa de Saƚina|Saƚina]], [[Ixoƚa del Giƚio|Giƚio]], [[Ixoƚa de Vulcan|Vulcan]], [[Ixoƚa de Ƚa Madaƚena|Ƚa Madaƚena]], [[Marettimo|Maretimo]], [[Favignana|Faviñana]], [[Stromboli|Stonboƚi]], [[Montecristo]], [[Capri]], [[Ixoƚa de Pianoxa (GR)|Pianoxa]]
|Całanche = [[Golfo de Całiari]], [[Golfo de Orosei]], [[Golfo de Follonica|Golfo de Fołonica]], [[Golfo de Talamone|Golfo de Tałamon]], [[Golfo de Gaeta]], [[Golfo de Napoli|Golfo de Napułi]], [[Golfo de Salerno|Golfo de Sałerno]], [[Golfo de Policastro|Golfo de Połicastro]], [[Golfo de Sant'Eufémia]], [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], [[Golfo de Termini ImereseGolfo de Termini Imerexe]], [[Golfo de Castellammare|Golfo de Castełamar]]
|Caƚanche = [[Golfo de Caƚiari]], [[Golfo de Orosei]], [[Golfo de Follonica|Golfo de Foƚonica]], [[Golfo de Talamone|Golfo de Taƚamon]], [[Golfo de Gaeta]], [[Golfo de Napoli|Golfo de Napuƚi]], [[Golfo de Salerno|Golfo de Saƚerno]], [[Golfo de Policastro|Golfo de Poƚicastro]], [[Golfo de Sant'Eufémia]], [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], [[Golfo de Termini ImereseGolfo de Termini Imerexe]], [[Golfo de Castellammare|Golfo de Casteƚamar]]
|Mapa = Locatie Tyrreense Zee.PNG
|Mapa = Locatie Tyrreense Zee.PNG
|Didascałia mapa = łocałixasion
|Didascaƚia mapa = ƚocaƚixasion
}}
}}


El '''Mar Tiren''' (in [[łéngua itałiana|itałian]] ''Mar Tirreno'', in [[łéngua fransexe|fransexe]] ''Mer Tyrrhénienne'') el xe 'na porxion del [[Mar Mediteraneo]].
El '''Mar Tiren''' (in [[ƚéngua itaƚiana|itaƚian]] ''Mar Tirreno'', in [[ƚéngua fransexe|fransexe]] ''Mer Tyrrhénienne'') el xe 'na porxion del [[Mar Mediteraneo]].


El se cata intra łe coste de ła [[Corsica]] e de ła [[Sardegna|Sardeña]] a ovest, chełe de ła [[penixoła itałiana]] a nordest e chełe de ła [[Siciłia]] a sud. El se cołega a nord col [[Mar Ligure|Mar Łigure]], tramite el [[Canal de Corsica]] e el [[Canal de Pionbin]], a sudest col [[Mar Jonio]] grasie al [[Streto de Mesina]], a sud comunica col Mar Mediteraneo diretamente, a ovest tramite łe [[Boche de Bonifacio]].
El se cata intra ƚe coste de ƚa [[Corsica]] e de ƚa [[Sardegna|Sardeña]] a ovest, cheƚe de ƚa [[penixoƚa itaƚiana]] a nordest e cheƚe de ƚa [[Siciƚia]] a sud. El se coƚega a nord col [[Mar Ligure|Mar Ƚigure]], tramite el [[Canal de Corsica]] e el [[Canal de Pionbin]], a sudest col [[Mar Jonio]] grasie al [[Streto de Mesina]], a sud comunica col Mar Mediteraneo diretamente, a ovest tramite ƚe [[Boche de Bonifacio]].
<ref>Secondo ła definixion de ła OHI el confin col Mar Łigure saria na łinea da '''Capo Corso''' a l''''ixoła de Tino''' donca ła comunicaxion col Ligure saria direta e miga tramite canałi o streti. Sto limite el xe drio eser ridefinio; qua se fa riferiemento a ła definixion de ła ''Marina Itałiana''.</ref>
<ref>Secondo ƚa definixion de ƚa OHI el confin col Mar Ƚigure saria na ƚinea da '''Capo Corso''' a l''''ixoƚa de Tino''' donca ƚa comunicaxion col Ligure saria direta e miga tramite canaƚi o streti. Sto limite el xe drio eser ridefinio; qua se fa riferiemento a ƚa definixion de ƚa ''Marina Itaƚiana''.</ref>


Łe so calanche pi' grande indando in senso orario e partendo da ovest łe xe: el [[Golfo de Całiari]], el [[Golfo de Orosei]], el [[Golfo de Follonica|Golfo de Fołonica]], el [[Golfo de Talamone|Golfo de Tałamon]], el [[Golfo de Gaeta]], el [[Golfo de Napoli|Golfo de Napułi]], el [[Golfo de Salerno|Golfo de Sałerno]], el [[Golfo de Policastro|Golfo de Połicastro]], el [[Golfo de Sant'Eufémia]], el [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], el [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], el [[Golfo de Termini Imerese|Golfo de Termini Imerexe]], el [[Golfo de Castellammare|Golfo de Castełamar]].
Ƚe so caƚanche pi' grande indando in senso orario e partendo da ovest ƚe xe: el [[Golfo de Caƚiari]], el [[Golfo de Orosei]], el [[Golfo de Follonica|Golfo de Foƚonica]], el [[Golfo de Talamone|Golfo de Taƚamon]], el [[Golfo de Gaeta]], el [[Golfo de Napoli|Golfo de Napuƚi]], el [[Golfo de Salerno|Golfo de Saƚerno]], el [[Golfo de Policastro|Golfo de Poƚicastro]], el [[Golfo de Sant'Eufémia]], el [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], el [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], el [[Golfo de Termini Imerese|Golfo de Termini Imerexe]], el [[Golfo de Castellammare|Golfo de Casteƚamar]].


== Giografia Fixica ==
== Giografia Fixica ==
[[File:Mar Ligure.svg|thumb|left|200px|In roso łimiti setentionałi del mar secondo la OHI, in blé secondo la ''Marina Itałiana'']]
[[File:Mar Ligure.svg|thumb|left|200px|In roso ƚimiti setentionaƚi del mar secondo la OHI, in blé secondo la ''Marina Itaƚiana'']]


No converse un area molto granda, e el ga na media fondità (sirca 2000 m).
No converse un area molto granda, e el ga na media fondità (sirca 2000 m).


El Mar Tiren ga un fondal particołarmente asidentà, a causa deła so orixene dovua a cause conplese.
El Mar Tiren ga un fondal particoƚarmente asidentà, a causa deƚa so orixene dovua a cause conplese.


El sentro del mar xe ocupà dal [[Basin Tirenico]], conposto in parte da piane abisałi łisie, al nord se cata el [[Basin del Giłio]], desisamente pi' picenin.
El sentro del mar xe ocupà dal [[Basin Tirenico]], conposto in parte da piane abisaƚi ƚisie, al nord se cata el [[Basin del Giƚio]], desisamente pi' picenin.


Łe se ciama a indando in senso orario partendo dal nord [[Teraso Circeo]], [[Teraso Pontin-Sałernitan]], [[Basin de Sałerno]], [[Teraso de Połicastro]], [[Basin de Paoła]], [[Basin de Joia]], [[Teraso de łe Łipari]], [[Basin de Cefałù]], [[Basin de Alicudi]] e [[Teraso de Orosei]]. Ste scarpae łe xe solcae da un mucio de incixion, senpre int'el isteso ordene: [[Vałe de Sivitavecia]], [[Vałe de Sałerno]], [[Canion de Stronbołi]], [[Canion San Vito]] col [[Canion de Castełamar]], [[Canion de San Łorenso]], [[Canion de Arbatas]], [[Canion de Gonone]], [[Canion de Posada]], [[Canion de Caprera]].
Ƚe se ciama a indando in senso orario partendo dal nord [[Teraso Circeo]], [[Teraso Pontin-Saƚernitan]], [[Basin de Saƚerno]], [[Teraso de Poƚicastro]], [[Basin de Paoƚa]], [[Basin de Joia]], [[Teraso de ƚe Ƚipari]], [[Basin de Cefaƚù]], [[Basin de Alicudi]] e [[Teraso de Orosei]]. Ste scarpae ƚe xe solcae da un mucio de incixion, senpre int'el isteso ordene: [[Vaƚe de Sivitavecia]], [[Vaƚe de Saƚerno]], [[Canion de Stronboƚi]], [[Canion San Vito]] col [[Canion de Casteƚamar]], [[Canion de San Ƚorenso]], [[Canion de Arbatas]], [[Canion de Gonone]], [[Canion de Posada]], [[Canion de Caprera]].


Ła parte meridional del mar ła xe ocupada da ła porxion somersa de 'na caena de monti, che forma la [[Catena dei Elimi]], e ła [[Vałe dełe Egadi]] che prosegue inteła [[Fosa de Ustica]].
Ƚa parte meridional del mar ƚa xe ocupada da ƚa porxion somersa de 'na caena de monti, che forma la [[Catena dei Elimi]], e ƚa [[Vaƚe deƚe Egadi]] che prosegue inteƚa [[Fosa de Ustica]].
Anca ła parte osidental ła xe ocupada da 'na porxion de crosta sojeta a scurtamento, co formaxion de dorsałi verso el Basin Tirenico e solchi verso łe ixole; partendo da sud łi xe ła [[Dorsal Carbonara]] co ła [[Fosa de Całiari]], i [[Monti de Quirra|Monti de Cuira]] col [[Teraso deła Sardeña]]<ref>dito anca '''Basin deła Sardeña'''</ref>, i [[Monti dełe Baronie]] co ła [[Fosa de Comin]], e a l'estremo nord ła [[Fosa Sardo-Corsa]], i [[Monti Etruschi]], ła [[Fosa de Montecristo]]<ref>dita anca '''Basin de Montecristo'''</ref>, ła [[Dorsal de l'Elba]]<ref>dita anca '''Dorsal de Montecristo'''</ref>e ła [[Fosa Toscana]]<ref>dita anca '''Basin deła Corsica'''</ref>.
Anca ƚa parte osidental ƚa xe ocupada da 'na porxion de crosta sojeta a scurtamento, co formaxion de dorsaƚi verso el Basin Tirenico e solchi verso ƚe ixole; partendo da sud ƚi xe ƚa [[Dorsal Carbonara]] co ƚa [[Fosa de Caƚiari]], i [[Monti de Quirra|Monti de Cuira]] col [[Teraso deƚa Sardeña]]<ref>dito anca '''Basin deƚa Sardeña'''</ref>, i [[Monti deƚe Baronie]] co ƚa [[Fosa de Comin]], e a l'estremo nord ƚa [[Fosa Sardo-Corsa]], i [[Monti Etruschi]], ƚa [[Fosa de Montecristo]]<ref>dita anca '''Basin de Montecristo'''</ref>, ƚa [[Dorsal de l'Elba]]<ref>dita anca '''Dorsal de Montecristo'''</ref>e ƚa [[Fosa Toscana]]<ref>dita anca '''Basin deƚa Corsica'''</ref>.


Intel mar ghe xe un mucio de riłievi de orixene vulcanica, serti i xe ixołai, ([[Monte Cialdi]], [[Monte Vercełi]], [[Monte Cassinis|Monte Casinis]], [[Monte Secchi|Monte Sechi]], [[Monte Carnaglia|Monte Carnaja]], [[Monte Magnaghi]], [[Monte Vavilov]], [[Monte Flavio Gioia|Monte Flavio Joia]], [[Monte Issel]], [[Monte Poseidon]], [[Monte Marsili]], [[Monte Plinio]]); altri łi forma ła [[Catena dełe Eolie]] e ła [[Dorsal dełe Lipari]].
Intel mar ghe xe un mucio de riƚievi de orixene vulcanica, serti i xe ixoƚai, ([[Monte Cialdi]], [[Monte Verceƚi]], [[Monte Cassinis|Monte Casinis]], [[Monte Secchi|Monte Sechi]], [[Monte Carnaglia|Monte Carnaja]], [[Monte Magnaghi]], [[Monte Vavilov]], [[Monte Flavio Gioia|Monte Flavio Joia]], [[Monte Issel]], [[Monte Poseidon]], [[Monte Marsili]], [[Monte Plinio]]); altri ƚi forma ƚa [[Catena deƚe Eolie]] e ƚa [[Dorsal deƚe Lipari]].


Visto che ła piataforma continental ła xe presente soło intel setor nordosidental e comuncue ła xe poco estexa, łe scarpae continentałi łe parte de sołito dexà dała costa.
Visto che ƚa piataforma continental ƚa xe presente soƚo intel setor nordosidental e comuncue ƚa xe poco estexa, ƚe scarpae continentaƚi ƚe parte de soƚito dexà daƚa costa.
Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de ła crosta che ga subio un parxial proseso de oseanisaxion, co nel [[Pliocene]] ła se ga stirà par efeto de ła rotaxion antioraria de ła '''microplaca apuła'''. El vulcanismo asocià a sta distension el xe sta particołarmente ativo int'el Pliocene a setentrion, deso el xe ativo inteła so parte meridional.
Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de ƚa crosta che ga subio un parxial proseso de oseanisaxion, co nel [[Pliocene]] ƚa se ga stirà par efeto de ƚa rotaxion antioraria de ƚa '''microplaca apuƚa'''. El vulcanismo asocià a sta distension el xe sta particoƚarmente ativo int'el Pliocene a setentrion, deso el xe ativo inteƚa so parte meridional.
Tute l'area ła xe sogeta a sismisità ełevata, łe coste nordosidentałi e meridionałi łe xe a riscio de [[Tsunami|zunami]].
Tute l'area ƚa xe sogeta a sismisità eƚevata, ƚe coste nordosidentaƚi e meridionaƚi ƚe xe a riscio de [[Tsunami|zunami]].


El xe misià in superfisie da na circołaxion co verso antiorario inteła so parte osidental, e da una co verso orario inteła so parte oriental, intranbe łe rimonta verso nord al sentro del mar; łe ga intensità de 0,4÷0,7 nodi; int'el Golfo de Taranto ghe xe 'na circołaxion secondaria senpre co verso orario.
El xe misià in superfisie da na circoƚaxion co verso antiorario inteƚa so parte osidental, e da una co verso orario inteƚa so parte oriental, intranbe ƚe rimonta verso nord al sentro del mar; ƚe ga intensità de 0,4÷0,7 nodi; int'el Golfo de Taranto ghe xe 'na circoƚaxion secondaria senpre co verso orario.
L'anpiesa de ła marea ła xe bastansa nmodesta (30÷50&nbsp;cm).
L'anpiesa de ƚa marea ƚa xe bastansa nmodesta (30÷50&nbsp;cm).


Ła so tenperadura in superfisie ła va da 13&nbsp;°C a nordovest a 14,5&nbsp;°C al sentro.
Ƚa so tenperadura in superfisie ƚa va da 13&nbsp;°C a nordovest a 14,5&nbsp;°C al sentro.
Ła so sałinità in superfisie ła va da 38,5 a nordovest a 38,2 a sudest, in fondità el masimo xe de 38,8 a sirca 600 m inteła porxion de sudest.
Ƚa so saƚinità in superfisie ƚa va da 38,5 a nordovest a 38,2 a sudest, in fondità el masimo xe de 38,8 a sirca 600 m inteƚa porxion de sudest.
Ła so [[Contenuto de osigen|osigenaxion]] ła xe de 5,5-6,0&nbsp;ml/l in superfisie, el minimo co 4,0&nbsp;ml/l xe a sirca 400&nbsp;m de fondità inteła so porxion sudoriental.
Ƚa so [[Contenuto de osigen|osigenaxion]] ƚa xe de 5,5-6,0&nbsp;ml/l in superfisie, el minimo co 4,0&nbsp;ml/l xe a sirca 400&nbsp;m de fondità inteƚa so porxion sudoriental.


Łi fiumi pi' inportanti che łi se jeta intełe so acue łi xe el [[Tevere]], l'[[Ombrone|Onbron]] el [[Liri-Garigliano|Łiri-Gariłian]] e el [[Volturno]]<ref>Secondo ła definixion de OHI se conta anca l'[[Arno]]</ref>.
Ƚi fiumi pi' inportanti che ƚi se jeta inteƚe so acue ƚi xe el [[Tevere]], l'[[Ombrone|Onbron]] el [[Liri-Garigliano|Ƚiri-Gariƚian]] e el [[Volturno]]<ref>Secondo ƚa definixion de OHI se conta anca l'[[Arno]]</ref>.


Łe ixołe pi inportanti łe xe chełe de l'[[Arsipełago de łe Eołie]], de l'[[Arsipełago de ła Madałena]], de l'[[Arsipełago de ła Egadi]], de l'[[Arsipełago Canpan]] e de l'[[Arsipełago Pontin]]; anca gran parte de l'[[Arsipełago Toscan]] el xe conpreso al so interno<ref>Co l'ecexion de [[Gorgona]] e [[Ixola de Capraia (LI)|Capraia]]</ref>.
Ƚe ixoƚe pi inportanti ƚe xe cheƚe de l'[[Arsipeƚago de ƚe Eoƚie]], de l'[[Arsipeƚago de ƚa Madaƚena]], de l'[[Arsipeƚago de ƚa Egadi]], de l'[[Arsipeƚago Canpan]] e de l'[[Arsipeƚago Pontin]]; anca gran parte de l'[[Arsipeƚago Toscan]] el xe conpreso al so interno<ref>Co l'ecexion de [[Gorgona]] e [[Ixola de Capraia (LI)|Capraia]]</ref>.


== Giografia umana ==
== Giografia umana ==
[[File:Mapa de la mar Tirrena ca.png|miniatura|sinistra|mapa połitega]]
[[File:Mapa de la mar Tirrena ca.png|miniatura|sinistra|mapa poƚitega]]
El bagna łe coste de l'[[Itałia]] (rejon de [[Toscana]], [[Lasio]], [[Canpania]], [[Baxiłicata]], [[Całabria]], [[Siciłia]], [[Sardegna|Sardeña]]<ref>Secondo łe definixion de ła OHI anca ła [[Łiguria]]</ref>) e de ła [[Fransa]] (Rejon de [[Corsica]]).
El bagna ƚe coste de l'[[Itaƚia]] (rejon de [[Toscana]], [[Lasio]], [[Canpania]], [[Baxiƚicata]], [[Caƚabria]], [[Siciƚia]], [[Sardegna|Sardeña]]<ref>Secondo ƚe definixion de ƚa OHI anca ƚa [[Ƚiguria]]</ref>) e de ƚa [[Fransa]] (Rejon de [[Corsica]]).


Łe sità pi' grandi łe xe [[Napułi]], [[Pałermo]], [[Cagliari|Całiari]], [[Sałerno]].
Ƚe sità pi' grandi ƚe xe [[Napuƚi]], [[Paƚermo]], [[Cagliari|Caƚiari]], [[Saƚerno]].


Tra łi porti pasejeri se pode ricordar [[Bastia]], [[Pionbin]], [[Olbia]] e [[Civitavecchia|Sivitavecia]], [[Milazzo|Miłaso]], [[Trapani]]. Tra i porti turisteghi [[Porto Santo Stefano]] e [[Pozzuoli|Posuołi]].
Tra ƚi porti pasejeri se pode ricordar [[Bastia]], [[Pionbin]], [[Olbia]] e [[Civitavecchia|Sivitavecia]], [[Milazzo|Miƚaso]], [[Trapani]]. Tra i porti turisteghi [[Porto Santo Stefano]] e [[Pozzuoli|Posuoƚi]].
Tra łi łoghi turisteghi se ricorda [[Castiglione della Pescaia|Castijon de ła Pescaja]], [[Anzio|Ansio]], [[Formia]], [[Ischia|Is'cia]].
Tra ƚi ƚoghi turisteghi se ricorda [[Castiglione della Pescaia|Castijon de ƚa Pescaja]], [[Anzio|Ansio]], [[Formia]], [[Ischia|Is'cia]].


No el xe un mar particołarmente pescoxo, łe aree pi' pescoxe łe xe łe coste orientałi indove se cata [[Sgombri|sconbri]] e [[Acciuga|aciughe]], e cheła meridional indove se cata [[Pese spada|pesi spada]] e [[Sardina|sardełe]].
No el xe un mar particoƚarmente pescoxo, ƚe aree pi' pescoxe ƚe xe ƚe coste orientaƚi indove se cata [[Sgombri|sconbri]] e [[Acciuga|aciughe]], e cheƚa meridional indove se cata [[Pese spada|pesi spada]] e [[Sardina|sardeƚe]].


== Note ==
== Note ==
Riga 89: Riga 89:
{{Interprojeto|commons=Category:Tyrrhenian sea|commons_preposizione=sul}}
{{Interprojeto|commons=Category:Tyrrhenian sea|commons_preposizione=sul}}


== Cołegamenti esterni ==
== Coƚegamenti esterni ==
* {{it}} [http://www.messaggidalmare.com/correnti_marine/Le%20correnti%20marine.html Corenti marine]
* {{it}} [http://www.messaggidalmare.com/correnti_marine/Le%20correnti%20marine.html Corenti marine]
* {{en}} [http://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=kt167nb66r&chunk.id=d3_4_ch15&toc.id=ch15&brand=eschol Łi ocèani: ła łoro fixica, chimega e biołogia xeneral]
* {{en}} [http://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=kt167nb66r&chunk.id=d3_4_ch15&toc.id=ch15&brand=eschol Ƚi ocèani: ƚa ƚoro fixica, chimega e bioƚogia xeneral]


[[Categoria:Mari|Tiren]]
[[Categoria:Mari|Tiren]]

Version de le 13:36, 19 set 2015


Infobox de Zeografia fìzegaMar Tiren

Cànbia el vałor in Wikidata
SorteMar Cànbia el vałor in Wikidata
Parte de mar Mediteràneo Cànbia el vałor in Wikidata
Liogo
Nasion rivarescaFransa e Itàlia Cànbia el vałor in Wikidata
Rejon aministrativa Itàlia Cànbia el vałor in Wikidata
Cànbia el vałor in Wikidata

Map

 
Conca idrogràfegaTyrrhenian Sea basin (en) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Dati e sifre
Prodonditàmàsimo: 3 785 m
mèdia: 2 000 m Cànbia el vałor in Wikidata
Àrea275 000 km² Cànbia el vałor in Wikidata





















































El Mar Tiren (in itaƚian Mar Tirreno, in fransexe Mer Tyrrhénienne) el xe 'na porxion del Mar Mediteraneo.

El se cata intra ƚe coste de ƚa Corsica e de ƚa Sardeña a ovest, cheƚe de ƚa penixoƚa itaƚiana a nordest e cheƚe de ƚa Siciƚia a sud. El se coƚega a nord col Mar Ƚigure, tramite el Canal de Corsica e el Canal de Pionbin, a sudest col Mar Jonio grasie al Streto de Mesina, a sud comunica col Mar Mediteraneo diretamente, a ovest tramite ƚe Boche de Bonifacio. [1]

Ƚe so caƚanche pi' grande indando in senso orario e partendo da ovest ƚe xe: el Golfo de Caƚiari, el Golfo de Orosei, el Golfo de Foƚonica, el Golfo de Taƚamon, el Golfo de Gaeta, el Golfo de Napuƚi, el Golfo de Saƚerno, el Golfo de Poƚicastro, el Golfo de Sant'Eufémia, el Golfo de Zoja, el Golfo de Pati, el Golfo de Termini Imerexe, el Golfo de Casteƚamar.

Giografia Fixica

In roso ƚimiti setentionaƚi del mar secondo la OHI, in blé secondo la Marina Itaƚiana

No converse un area molto granda, e el ga na media fondità (sirca 2000 m).

El Mar Tiren ga un fondal particoƚarmente asidentà, a causa deƚa so orixene dovua a cause conplese.

El sentro del mar xe ocupà dal Basin Tirenico, conposto in parte da piane abisaƚi ƚisie, al nord se cata el Basin del Giƚio, desisamente pi' picenin.

Ƚe se ciama a indando in senso orario partendo dal nord Teraso Circeo, Teraso Pontin-Saƚernitan, Basin de Saƚerno, Teraso de Poƚicastro, Basin de Paoƚa, Basin de Joia, Teraso de ƚe Ƚipari, Basin de Cefaƚù, Basin de Alicudi e Teraso de Orosei. Ste scarpae ƚe xe solcae da un mucio de incixion, senpre int'el isteso ordene: Vaƚe de Sivitavecia, Vaƚe de Saƚerno, Canion de Stronboƚi, Canion San Vito col Canion de Casteƚamar, Canion de San Ƚorenso, Canion de Arbatas, Canion de Gonone, Canion de Posada, Canion de Caprera.

Ƚa parte meridional del mar ƚa xe ocupada da ƚa porxion somersa de 'na caena de monti, che forma la Catena dei Elimi, e ƚa Vaƚe deƚe Egadi che prosegue inteƚa Fosa de Ustica. Anca ƚa parte osidental ƚa xe ocupada da 'na porxion de crosta sojeta a scurtamento, co formaxion de dorsaƚi verso el Basin Tirenico e solchi verso ƚe ixole; partendo da sud ƚi xe ƚa Dorsal Carbonara co ƚa Fosa de Caƚiari, i Monti de Cuira col Teraso deƚa Sardeña[2], i Monti deƚe Baronie co ƚa Fosa de Comin, e a l'estremo nord ƚa Fosa Sardo-Corsa, i Monti Etruschi, ƚa Fosa de Montecristo[3], ƚa Dorsal de l'Elba[4]e ƚa Fosa Toscana[5].

Intel mar ghe xe un mucio de riƚievi de orixene vulcanica, serti i xe ixoƚai, (Monte Cialdi, Monte Verceƚi, Monte Casinis, Monte Sechi, Monte Carnaja, Monte Magnaghi, Monte Vavilov, Monte Flavio Joia, Monte Issel, Monte Poseidon, Monte Marsili, Monte Plinio); altri ƚi forma ƚa Catena deƚe Eolie e ƚa Dorsal deƚe Lipari.

Visto che ƚa piataforma continental ƚa xe presente soƚo intel setor nordosidental e comuncue ƚa xe poco estexa, ƚe scarpae continentaƚi ƚe parte de soƚito dexà daƚa costa. Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de ƚa crosta che ga subio un parxial proseso de oseanisaxion, co nel Pliocene ƚa se ga stirà par efeto de ƚa rotaxion antioraria de ƚa microplaca apuƚa. El vulcanismo asocià a sta distension el xe sta particoƚarmente ativo int'el Pliocene a setentrion, deso el xe ativo inteƚa so parte meridional. Tute l'area ƚa xe sogeta a sismisità eƚevata, ƚe coste nordosidentaƚi e meridionaƚi ƚe xe a riscio de zunami.

El xe misià in superfisie da na circoƚaxion co verso antiorario inteƚa so parte osidental, e da una co verso orario inteƚa so parte oriental, intranbe ƚe rimonta verso nord al sentro del mar; ƚe ga intensità de 0,4÷0,7 nodi; int'el Golfo de Taranto ghe xe 'na circoƚaxion secondaria senpre co verso orario. L'anpiesa de ƚa marea ƚa xe bastansa nmodesta (30÷50 cm).

Ƚa so tenperadura in superfisie ƚa va da 13 °C a nordovest a 14,5 °C al sentro. Ƚa so saƚinità in superfisie ƚa va da 38,5 a nordovest a 38,2 a sudest, in fondità el masimo xe de 38,8 a sirca 600 m inteƚa porxion de sudest. Ƚa so osigenaxion ƚa xe de 5,5-6,0 ml/l in superfisie, el minimo co 4,0 ml/l xe a sirca 400 m de fondità inteƚa so porxion sudoriental.

Ƚi fiumi pi' inportanti che ƚi se jeta inteƚe so acue ƚi xe el Tevere, l'Onbron el Ƚiri-Gariƚian e el Volturno[6].

Ƚe ixoƚe pi inportanti ƚe xe cheƚe de l'Arsipeƚago de ƚe Eoƚie, de l'Arsipeƚago de ƚa Madaƚena, de l'Arsipeƚago de ƚa Egadi, de l'Arsipeƚago Canpan e de l'Arsipeƚago Pontin; anca gran parte de l'Arsipeƚago Toscan el xe conpreso al so interno[7].

Giografia umana

mapa poƚitega

El bagna ƚe coste de l'Itaƚia (rejon de Toscana, Lasio, Canpania, Baxiƚicata, Caƚabria, Siciƚia, Sardeña[8]) e de ƚa Fransa (Rejon de Corsica).

Ƚe sità pi' grandi ƚe xe Napuƚi, Paƚermo, Caƚiari, Saƚerno.

Tra ƚi porti pasejeri se pode ricordar Bastia, Pionbin, Olbia e Sivitavecia, Miƚaso, Trapani. Tra i porti turisteghi Porto Santo Stefano e Posuoƚi. Tra ƚi ƚoghi turisteghi se ricorda Castijon de ƚa Pescaja, Ansio, Formia, Is'cia.

No el xe un mar particoƚarmente pescoxo, ƚe aree pi' pescoxe ƚe xe ƚe coste orientaƚi indove se cata sconbri e aciughe, e cheƚa meridional indove se cata pesi spada e sardeƚe.

Note

  1. Secondo ƚa definixion de ƚa OHI el confin col Mar Ƚigure saria na ƚinea da Capo Corso a l'ixoƚa de Tino donca ƚa comunicaxion col Ligure saria direta e miga tramite canaƚi o streti. Sto limite el xe drio eser ridefinio; qua se fa riferiemento a ƚa definixion de ƚa Marina Itaƚiana.
  2. dito anca Basin deƚa Sardeña
  3. dita anca Basin de Montecristo
  4. dita anca Dorsal de Montecristo
  5. dita anca Basin deƚa Corsica
  6. Secondo ƚa definixion de OHI se conta anca l'Arno
  7. Co l'ecexion de Gorgona e Capraia
  8. Secondo ƚe definixion de ƚa OHI anca ƚa Ƚiguria

Altri projeti


Coƚegamenti esterni

Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Mar_Tiren&oldid=568138"