Sołusion

Sołusion sałina preparada a partir da aqua e cloruro de sodio (ła sal da cuxina).

In chìmega na sołusion ła xé un sistema omogèneo che'l no pol èser miga deconposto par mexo de mètodi de separasion fìxisi. Na sołusion ła se desferénsia da na despersion qualsevogia perché el sołudo el xé desperso 'ntel solvénte a liveło de sìngołe mołècołe o ioni, ognun de ei sircondà da mołècołe de solvénte. Se parla più precixamente de solvatasion par quanto revarda mołècołe co ligami iònisi e ionixasion par ligami covałénti. Có, 'nte na sołusion, un sołudo el xé prexénte co àtomi, ióni o mołècołe de dimension particolarmente restréte (soto a 1 nm), invixìbiłi anca col giuto del microscopio, se parla de sołusion vèra. Sedenò, có łe dimension de łe partexełe del sołudo łe rexulta conpréxe infrà 1 e 1000 nm, se parla de sołusion falsa, o despersion cołoidal.

Par quanto revarda łe sołusion, se ciamar sołudo (o faxe despersa) ła sostansa (o łe sostanse) in quantità menor e solvénte (o faxe desperdénte o faxe continua) ła sostansa in quantità maxor. Có łe sostanse łe xé in desferénti stati de agregasion ('nte łe condision anbientałi sielte) se definise solvénte ła sostansa che ła mantien el só stato de agregasion.

'Ntel caxo de conposti iònisi, el mecanismo de ła disołusion el xé sto qua: łe mołècołe połari del solvénte łe vien datorno i cristałi del sal, e łe se pol anca difónder drénto del retìcoło cristałin; in sta maniera qua łe vien indebołìe łe forse de atrasion infrà i ióni de carga oposta che i costituise el cristało, i quałi adónca i se trasferirà 'ntel solvénte soto fórma de ióni solvatadi.

'Ntel caxo de sołudi połari, el fenòmeno de ła disołusion el se verìfega par atrasion resìproca infrà łe carghe oposte dei dipołi de łe mołècołe de sołudo e solvénte.

Miga tute łe sostanse se pol smisiar par otegnir na sołusion. N'exénpio ciaro xé el sistema aqua-ogio, che se destingue in dó faxe desferénte. El motivo xé che l'aqua ła ga na mołècoła połar, co na parte cargada poxitivamente e st'altra negativamente, méntre l'ogio xé apołar e łe só mołècołe no łe ga desomogeneità de carga. Ła règoła fondamental xé queła del "sìmiłe el desfa el sìmiłe": l'aqua ła sarà un bon solvénte par conposti połari e iònisi, méntre benzene e ètere par quéłi apołari.

Sołubiłità e saturasion

Ła quantità màsima de sołuto che ła pol desfarse 'nte un dà solvénte se ciama sołubiłità e ła se deve ała strutura chìmega dei dó conposti e de ła tenperadura.

Curve de sołubiłità par sistemi a sołubiłità dreta e inversa.

Ła maxor parte dei conposti lìquidi e sòłidi ła ga na sołubiłità proporsional a ła tenperadura (se dixe che'l sistema solvénte-sołudo el xé a sołubiłità dreta); łe solubiłità dei gas łe ga invése in gènere na tendénsa contraria (in sto caxo qua se dixe che'l sistema solvénte-sołudo el xé a sołubiłità inversa).

I vałóri de łe sołubiłità de łe sostanse 'ntei desferénti solvénti i xé costanti e cognosùi.

Na sołusion ła xé dita sàtura có ła contien ła màsima quantità de sołudo che'l solvénte el xé bon de desfar a quéła tenperadura; xontando a na sołusion sàtura ancóra sołudo, sto qua no'l se desfa, ma'l se separa da ła sołusion, presipitando (se'l xé un sòłido), formando na nóva faxe (se'l xé un lìquido) o bułegando (se'l xé un gas).

Na sołusion ła xé dita insàtura có ła contien na quantità de sołudo soto quéła màsima che'l solvénte el xé bon de desfar a quéła tenperadura; xontando altro sołudo, sto qua el se desfarà 'nte ła sołusion.

In condision particołari, xé posìbile otegnir sołusion sorasàture, overosia sołusion che łe contien più sołudo de quanto che'l solvénte el sia normalmente bon de desfar a quéła tenperadura; sìmiłi sołusion łe xé sistemi instàbiłi che co perturbasion mecàneghe (agitasion, sgorlada, xonta de corpi foresti) i lìbara queło che ghe xé de massa de sołudo trasformàndose in sołuzioni sàture. Ła xónta de póchi cristałi de sołudo a na sołusion sorasàtura par cauxarghe ła separasion del sołudo ła xé dita sémena, e ła xé par exénpio sfrutada 'ntel proceso industrial de cristałixasion.

Tenperadura e całor

Ła sołubiłità de na determinada sostansa ła depende da ła tenperadura. Ghe xé infati łe sołusion endotèrmiche e łe sołusion exotèrmiche. Łe sołusion endotèrmiche łe xé quéłe 'nte łe quałi vien trasferida energia (soto fórma de całor) dal'anbiénte verso el sistema, overia se verìfega n'asorbimento de całor: se sénte el contenidor de ła sołusion (tipo un bècher) particołarmente frédo. Dónca, in sto caxo qua, ła sołubiłità ła crése proporsionalmente a ła tenperadura.

Na sołusion endotèrmica ła pol èser descrita come:

sołudo + solvénte + całore → sołusion

Łe sołusion exotèrmiche, invése, łe xé quéłe che łe dà via energia al'anbiénte fóra. Dónca, in sto secóndo caxo qua, ła sołubiłità ła desminuise co ła crésita de ła tenperadura.

Na sołusion exotèrmica ła pol èser descrita come:

sołudo + solvénte → sołusion + całor

Concentrasion

Ła mexura de ła quantità de sołudo respeto a ła quantità de solvénte ła xé dita concentrasion e ła vien mexurada sia traverso unità fìxiche che traverso unità chìmeghe, e in particołare:

• persentual in masa (o persentual in pexo): quantità de sołudo in grami par 100 g de sołusion;
• persentual in vołume: quantità de sołudo in mL par 100 mL de sołusion;
• persentual mista: quantità in grami de sołudo par 100 mL de sołusion;
• molarità (endegada co M): mołi de sołudo par litro di sołusion;
• molalità (endegada co m): mołi de sołudo par 1000 g de solvénte;
• normalità (endegada co N): equivałénti de sołudo par litro de sołusion;
• frasion mołar (endegada co X): raporto infrà łe mołi de sołudo e'l total de łe mołi de ła sołusion.

Propietà cołigative

Łe propietà cołigative łe xé propietà che łe revarda tute łe sołusion e łe depende da quanto, e no quało, sołudo ghe xé drénto. Łe val co sołudo no vołàtiłe. Più sołudo se xónta, maxóri łe sarà łe conseguénse de łe propietà stése. Łe xé quatro:

1. Basaménto de ła tension de vapor: 'nte łe sołusion, respeto al solvénte puro, ła tension de vapor, overosia ła presion fata da łe mołècołe che łe xé drio vaporixarse, ła xé menor perché łe partexełe de sołudo łe ostàcoła i moti convetivi de quełe de solvénte.
2. Inalsamento ebulioscòpico: sta propietà, cauxada dal stéso motivo de quéło del basaménto de ła tension de vapor, ła fa in modo che na sołusion ła tenperadura a ła qual el solvénte el taca a bogir ła xé più alta respeto a queła del solvénte puro. Se véde infati che l'aqua sałada ła domanda più ténpo par bogir. Ła fòrmuła ła xé: ΔT_Eb=K_Eb·m co K_Eb che'l sta par na costante spesìfega par solvénte (0,513 °C·kg/mol par l'aqua), e m par molalità;
3. Basaménto crioscòpico: no sóło bogir, ma anca congełarse xé più difìsiłe par na sołusion respeto al solvénte puro. Par sto motivo vien doprada ła sal par desfar el giaso 'nte łe strade de inverno. Ła fòrmuła ła xé: ΔT_Cr=K_Cr·m co K_Cr, co m che ła xé sénpre ła molalità e K_Cr n'altra costante desferénte (0,186 °C·kg/mol par l'aqua);
4. Presion osmòtica: ła xé ła presion che ghe vol par contrastar el fenòmeno del'osmoxi, overosìa el pasagio de solvénte traverso na menbrana semipermeàbile da na sołusion co póco a na co tanto sołudo. Maxor xé ła desferénsa de sołudo, più presion bixogna aplicar. Ła fòrmuła xé π=MRT, co R che ła xé ła costante dei gas e M ła molarità