Osìxeno

File:Liquid Oxygen.gif

Osìgeno łìquido co qualche boła de gasóxo.

L'osìgeno el xé l'ełemento chìmego de ła tabeła periòdica dei ełementi, chel ga come sìnboło O e come nùmaro atòmego 8. El nome el vien fóra dal greco: οξύς (oxys) (àsido più ła raìxa γεν che ła signìfega "xenerar":na volta infati se pensava chel fuse łu a dar caràter àsido a determinae sostanse. L'ełeménto el xé comun e el se cata non sóło su ła Tera ma en tuto l'universo. L'osìgeno łìbero, come ghe ło se cata su ła Tera, el xé instàbiłe drio ła termodinàmega, mal existe grasie al'asion de ła fotosìntexi de łe piante. L'osìgeno el xé l'ełeménto chìmego più comun de ła crosta terestre, parché el xé a ocio el 47% de ła masa, méntre 'ntel'atmosfera el xé en persentual del 21%.

Storia

L'osìgeno el xé stà scoverto dal farmasista svedéxe Karl Wilhelm Scheele 'ntel 1771, ma ła sóa scoverta ła vegnéva reconosùa prèstio, e queła miga conpagna fata 'ntel 1774 da Joseph Priestley ła ga tólto magior recognision pùblica. 'Ntel stéso an Antoine Laurent Lavoisier el ga dà el nome al'elemento, ma soło 'ntel 1777, Scheele el ga reconosuo l'osìgeno come na componénte del'aria. 'Ntel 1781 Antoine Lavoisier el ghe ga stabiłio ła funsion vital par i fenòmeni de respirasion e de bruxada.

Caraterìsteghe

A tenperasura e presion standard, l'osìgeno el se cata en fórma de gas costituio da dó àtomi O₂ (nùmaro CAS: 7782-44-7). Sta mołècoła qua ła xé un importante parte del'aria fata da łe piante traverso ła fotosìntexe, e ła xé fondamental par ła respirasion dei èseri vivénti. Da soło el saria anca ris-cióxo par tuto: ła sóa granda capasità de bruxar ła xé łimitada da ła magior prexénsa de azoto (cusì stàbiłe chel squaxi nol reagise) 'ntel atmosfera.

L'osìgeno łìquido e queło sòłido i ga cołor turchin e i xé tuti i dó vèro paramagnètisi. Par exister i ga bexogno de base tenperadure e alte presion.

Note

Tabeła periòdica dei ełeminti

>

1 I A

2 II A

3 III B

4 IV B

5 V B

6 VI B

7 VII B

8 VIII B

9 VIII B

10 VIII B

11 I B

12 II B

13 III A

14 IV A

15 V A

16 VI A

17 VII A

18 VIII A

V

1

1 H

2 He

2

3 Li

4 Be

5 B

6 C

7 N

8 O

9 F

10 Ne

3

11 Na

12 Mg

13 Al

14 Si

15 P

16 S

17 Cl

18 Ar

4

19 K

20 Ca

21 Sc

22 Ti

23 V

24 Cr

25 Mn

26 Fe

27 Co

28 Ni

29 Cu

30 Zn

31 Ga

32 Ge

33 As

34 Se

35 Br

36 Kr

5

37 Rb

38 Sr

39 Y

40 Zr

41 Nb

42 Mo

43 Tc

44 Ru

45 Rh

46 Pd

47 Ag

48 Cd

49 In

50 Sn

51 Sb

52 Te

53 I

54 Xe

6

55 Cs

56 Ba

*

72 Hf

73 Ta

74 W

75 Re

76 Os

77 Ir

78 Pt

79 Au

80 Hg

81 Tl

82 Pb

83 Bi

84 Po

85 At

86 Rn

7

87 Fr

88 Ra

**

104 Rf

105 Db

106 Sg

107 Bh

108 Hs

109 Mt

110 Ds

111 Rg

112 Cn

113 Nh

114 Fl

115 Mc

116 Lv

117 Ts

118 Og

* Lantànidi

57 La

58 Ce

59 Pr

60 Nd

61 Pm

62 Sm

63 Eu

64 Gd

65 Tb

66 Dy

67 Ho

68 Er

69 Tm

70 Yb

71 Lu

** Atìnidi

89 Ac

90 Th

91 Pa

92 U

93 Np

94 Pu

95 Am

96 Cm

97 Bk

98 Cf

99 Es

100 Fm

101 Md

102 No

103 Lr

Metałi alcałini	Metałi alcałino-teroxi	Lantànidi	Atìnidi	Metałi de transision
Metałi del bloco p	Semimetałi	No-metałi	Ałògeni	Gas nòbiłi