Costitusion

Al dì d'anco' ła Costitussion (pron. "costituzhion, costituzion, costitusion") ła xe ła leje fondamentałe de un Stato: in serti Stati defati, come ła Germania o el Vatican, se dopra propio el termine Leje Fondamentałe al posto de Costitussion.

Uxo vecio e orìxene

Ła paroła ła vien dal łatin constitutio che ła se riferìa senplisemente a na łeje de inportansa particołar, tipo quełe fate da l' Inperador e nò a ła baxe giurìdica del Stato. Ancor deso 'ntel dirito canònico se dòpara el nome costitussion par riferirse a na desixion particołar ciapà dal Papa come par exenpio ła costitussion apostòłica che ła règoła l'ełession del Papa e 'l funsionaménto de ła Céxa durante ła Sede vacante.

Uxo nóvo

Tecnicamente ła costitussion ła vien clasificà come fónte primaria de dirito, che vol dir che ła xe pi inportante de tute łe altre leje e che 'ste qua łe ga da rispetarla senò no łe ga miga vałor.

Łe Costitussion moderne łe ga quaxi tute na prima parte onde che se stabiłise i diriti e i doveri dei sitadini e 'ndove che se definise i vałuri morałi e sociałi fondamentałi che da ga guidar el Stato. Drio vien na parte organixativa che descrive ła strutura statałe (p.ex.: unitaria o federałe) e ła fórma e governo (p.ex: repùblica o monarchìa) insieme coi poteri dei vari òrgani e eventualmente co łe leje eletorałi e de referèndum.

I Stati sensa Costitussion i vien ciamài asołutisti o ditatoriałi, drio el tipo de capo de stato che ghe xe: łe ditature łe ga un capo che se ga inposto co ła forsa miłitar o co un cólpo de stato mentre łe monarchìe asołute de sòłito łe ga un Re che 'l tramanda i poteri al fiol nando drio ła dinastìa.