Diałeto primierot

Diałeto primierot

Tipo	dialèto
Diałeto de	vèneto
Parlà in	Itàłia
Parlanti
Totałe	10 000 su par do
Caratarìsteghe
Clasifegasion lenguìstega
łéngua umana łéngue indoeoropee łéngue itàłeghe łéngue romanze łéngue ìtało-osidentałi vèneto vèneto nordegno

El Primieròt el é en diałeto vèneto setentrional, parlà nte la Val de Primiér, ntel Trentin.

Carateristeghe

Se vedon la storia del Primiér, podon capir che 'l Primierot el é pì vesìn al dialeto feltrin che da quel del rest del Trentin.

Tra i carateristeghe pì importanti ghe n'é:

• La pronunžia de /Z/ con /ž/ (ingles:Think), compagn al belumat e al feltrin
• La pronuncia de /dz/ e de /d/ con /ð/.
• La conversion de žerti nomi che in taglian i é in maschile al femminile:
  • la lat, la sàngue, la sòn, la giaž.
• La conversion de žerti nomi che in taglian iè in femminile al maschile:
  • l'aguàž, el bedól, el calìðen, el ðèrlo.

I verbi

Presente

Verbo èser	Verbo a(v)ér	Verbo portàr	Verbo créðer	Verbo dromìr
Mi son	Mi ò	Mi porte	Mi créðe	Mi dròme
Ti ti se	Ti ti à	Ti ti porti	Ti ti creði	Ti ti dròmi
El/ela el/la é	El el à	El el porta	El el crét	El el dròm
Noi son	Noi (a)ón	Noi portón	Noi creðón	Noi dromión
Voi sé	Voi aé	Voi porté	Voi creðé	Voi dromì
Lori i é	Lori i à	Lori i porta	Lori i cret	Lori i dròm

Pasato

Verbo èser	Verbo a(v)ér	Verbo portàr	Verbo créðer	Verbo dromìr
Mi ère	Mi é	Mi porté-e	Mi creðé-e	Mi dromìe
Ti ti èri	Ti ti éi	Ti ti portéi	Ti ti créði	Ti ti dromìi
El/ela el/la èra	El el éa	El el portéa	El el creðéa	El el dromìa
Noi arène	Noi ène	Noi portène	Noi creðène	Noi dromiène
Voi arèðe	Voi èðe	Voi portèðe	Voi credèðe / creðèðe	Voi dromièðe
Lori i èra	Lori i éa	Lori i portéa	Lori i creðéa	Lori i dromìa

Forma interogatìva

Par le frasi interogatìve va dontaða dopo 'l verbo na partižèla che la canbia a seconda dela persona, ma che la é uguale par tute le forme verbali. Ten sta tabela i esempi dei verbi èser e a(v)ér:

Verbo èser	Verbo a(v)ér
Son-e ... ?	Ò-(p)e ... ?
Se-tu ... ?	a-tu ... ?
E-lo ... ?	a-lo ... ?
Son-e ... ?	On-e ... ?
Se-u ... ?	(A)e-u ... ?
E-li ... ?	A-li ... ?

Partižipio pasà

El partižipio pasà de solito el se fà đontandoghe ala radìs del verbo -ést, ntela seconda cogniugažion e -ìst,ntela terža. Ntel parlà parò i partižipi i vèn scurtađi: ad esenpio verdést devènta vèrt e rompìst devènta rot. Diversamente del taglian inveže, el partižipio dei verbi ausiliari el é diverso.

Verbo èser	Verbo àer
Stàt	Bù (A)vu(to)

Esempi de la lengua

Proverbi

• Meio brusàr en paes che perder le tradižion

Proverbi contađini

• Se 'l Sass Maor el ha el capel, mola la falž e ciapa el restel.
• Se 'l Sass Maor el ha la žentura, el siegador el laora a man segura.
• De San Valantin se guerna senza lumin.

Proverbi meteorologici

• Se la piova la vien da Santa Catarina, ciapa el restel e camina.
• Se la piova la vien da la Žareda, la vien co la gheda.
• Se la piova la vien dal Pavion, piova a balon.
• Se la piova la vien del Schener, la vien col ster.
• Se la piova la vien de San Martin, la vien col scudelìn.

Scioglilengua e filastroche

• Žento žeste de žeule marže.
• Tirìn, tirìn, tirìna / la vècia Giacomina /la lava le scudèle, /la salva le pì brute, /la romp le pì bèle, /despò la và in piaza, /la crompa la salata, /la tasta se la é bona /col far de 'na parona /e tuti i la minciona. /

Bibliografia

• Livio Tissot, Dizionario primierotto, ed. Manfrini, 1996.
• Primiero ieri e oggi.

Voxi corełade

• diałeto vèneto setentrional

Colegamenti esterni

• I todeschismi ntel diałeto primierot