Guatemała

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Guatemala
Guatemała
República de Guatemala (es) Cànbia el vałor in Wikidata
Bandiera Stema
Bandiera Stema
Fotomontajo
Someja


InoIno Nasionałe de Guatemala Cànbia el vałor in Wikidata


Bomò«Libre Crezca Fecundo»
«Tyfwch yn Rhydd a Ffrwythlon»
«Heart of the Mayan World» Cànbia el vałor in Wikidata
Pozision

Map

15°30′N 90°15′W / 15.5°N 90.25°W15.5; -90.25Coordinae: 15°30′N 90°15′W / 15.5°N 90.25°W15.5; -90.25

ContinenteAmèrica del Nord

Capitałe  Sità del Guatemala Cànbia el vałor in Wikidata
Popołasion
Totałe17 263 239 (2018) Cànbia el vałor in Wikidata
1 795 036 (2013)
Densità158,54 hab./km²
Demònemoguatemaltega, guatemalteghe, guatemalteghi, guatemaltego   Edit this at Wikidata
Idiomaspanjoło Cànbia el vałor in Wikidata
Speransa de vita73,409 (2016) Cànbia el vałor in Wikidata
0,259 (2015)
Taso de suicìdio6,2 (2019) Cànbia el vałor in Wikidata
Putełi no scołarizai963 351 (2015) Cànbia el vałor in Wikidata
27 335 (2014)
Zeografia
Parte deamèrica latina, Amèrica Sentrałe, amèrica sentrałe e ispanoamèrica Cànbia el vałor in Wikidata
Àrea108 889 km² Cànbia el vałor in Wikidata
Bagnà daOsèano Pasìfego, Mar de i Caràibi e Golfo de Honduras Cànbia el vałor in Wikidata
Ponto pì altoTajumulco (4 220 m) Cànbia el vałor in Wikidata
Ponto pì basoMar de i Caràibi (0 m) Cànbia el vałor in Wikidata
Rente a
Prima mesion documentadaStato de Guatemała Cànbia el vałor in Wikidata
Organizasion pułìtega
Òrgano ezecutivoConsejo dei ministri (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Òrgano lejislativoCongreso de ła Repùblega de Guatemała Cànbia el vałor in Wikidata
Presidente de Guatemała Cànbia el vałor in WikidataBernardo Arévalo (it) Traduzi (15 de zenaro del 2024) Cànbia el vałor in Wikidata
Ìndaze de Democrasia

4.97/10

   

Menbro de
Economia
PIL nomenałe86 053 079 767 $ (2021) Cànbia el vałor in Wikidata
Persentuałe IVA12 % Cànbia el vałor in Wikidata
Ìndaze de desviłupamento oman0,627[12] Cànbia el vałor in Wikidata (2021[12] Cànbia el vałor in Wikidata)
MonedaQuetzal guatemalteco Cànbia el vałor in Wikidata
Banca sentrałeBanca de Guatemała Cànbia el vałor in Wikidata
Taso de dezocupasion3 %[13] Cànbia el vałor in Wikidata
Coefisente de Gini

48.3/100

   

Còdazi de identifegasion
ISO 3166-1GT Cànbia el vałor in Wikidata GTM Cànbia el vałor in Wikidata 320 Cànbia el vałor in Wikidata
Còdaze de matricołasionGCA Cànbia el vałor in Wikidata
Fuzo oràrio
Domìnio de primo liveło.gt
Prefiso tełefònego+502 Cànbia el vałor in Wikidata
Tełèfono d'emerzensa
Preza ełètrega
Istòrego

Sito webguatemala.gob.gt Cànbia el vałor in Wikidata

















































MusicBrainz: 01448ddc-6ee3-3fa4-b136-507d984e31ee


Guatemała (dal náhuatl: Cuauhtēmallān, "posto de tante àlbare"[17]), ufisalmente Repùblega de Guatemała, el ze un stato sovran, lìbaro e indipendente situà inte l'estremo nordosidentałe de l'Amèrica Sentrałe. Pułitegamente, el ze na repùblega democràtega e reprezentativa organizada par ła so aministrasion in 22 departementi. La so cultura latinoamericana ła ze variada; ła so ànplia cultura autòctona ła ze prodoto del smisioto intrà łe culture maya e spagnoła durante ła época cołoniałe.

El ze el paeze pì popolà del Sentroamèrica, co 16 301 286 de abitanti drio cheło che dize el censo fazesto inte l'ano 2018[18]. Inte l'isteso tenpo, l' Àrea metropułitana de Guatemała ła conta de na popołasion de 5 301 286 abitanti e na estension teritoriałe de 2253 km², fazéndoła convertir inte l'Àrea metropułitana pì estendesta e co pì alto nùmaro de abitanti de l'Amèrica Sentrałe. La so capitałe e sità pì popołada ła ze ła Sità de Guatemała, che a so volta el ze el prinsipałe sentro econòmego e finansiàrio del paeze. La economia del Guatemała ła ze ła pì granda del Sentroamèrica.[19]

No-ostante ła so picenina estension teritoriałe, el Guatemała el ga na granda varietà climàtega, prodoto dei so rełievi montagnozi che i va partindo dal liveło del mar finmente ai 4220 metri sora de sto liveło[20]. Sto contesto el favorise che inte el paeze i ghe sìpia ecosistemi tanto variai che i va partindo da łe mangrove de łe zone ùmide del Pasìfego finmente ai boschi inuvołii de alta montagna . El teritorio sentro-meridionałe el ze montagnozo, spanpanà de volcani ativi cofà el Tajamulco e l'Atitlán e reconosesto a forte ris-cio sìsmego; el setentrion el ze confato da un basopian cuerto da foreste. Ła costa sudosidentałe ła ze basa e sabioza, sta cuà e ła costa nordorientałe łe ze łe zone pì fèrtiłi del paeze.

El Guatemała el confina a l'ovest e al nord col Mèsego, verso est col Bełize, al sudòvest co Honduras e El Salvador, e al sud col osèano Pasìfego[21]. El paeze el ga na superfisie de 108 889 km²[22]. La so capitałe ła ze Guatemała e ła ze ciamada ufisalmente co l'isteso nome del paeze.

El ze un paeze multiculturałe e pluriłéngue, ła łéngua ufisałe ła ze ła łéngua spagnoła, anca se ghe ze ventidó łéngue maya, e ła łéngua xinca e garìfuna parlà regołarmente inte el departemento caribegno de Izabal, e łe vien considarae in perìcuło de estinsion[23].

El teritòrio andove atualmente ghe ze el Guatemała, el forma parte de ła Mezoamèrica e in sto cuà ła ghea tacà desviłuparse ła cultura maya e par sta motivasion cuà el ze conosesto cofà el 'core del mondo maya', estendéndose ai paezi limìtrofi. Dopo de ła concuista de l'Amèrica, el Guatemała el zera pasà a formar parte del Vireinà de Nova Spagna in cuałità de Capitania Zenerałe. Dopo de ła so indipendensa da ła Spagna inte el 1821, ano inte el cuało el zera sta reformà cofà Regno de Guatemała, cueło che uncò el ze el Guatemała el zera pasà formar parte del Primo Inpero Mesegan e dopo de ła Repùblega Federałe de Sentroamèrica; no devegnendo, finmente l'ano 1847, ła atuałe repùblega, tacando vèrzarse ai paezi arenti e stabiłendo rełasion diplomàteghe co racuante potense del mondo. Dopo del trionfo de ła reforma liberałe inte el 1871 i se ghea stabiłio na sèrie de rezimi ditatoriałi e poco democràteghi finmente al 1944, ano inte el cuało se ghea vesto ła Revołusion del Guatemała del 1944. Sta revołusion ła ghea perdurà finmente l'ano 1954, ano inte el che un colpo de Stato el ghea ciapà poder e el zera cascà inte na guera siviłe, anca ciamada “el conflito armà interno del Guatemała”, che el ghea tacà inte el 1960 e finio inte el 1996.

Za inte el XXI sècoło, el Guatemała el ghea convivesto co na pułìtega econòmega rełativamente stàbiłe che ło ga pozisionà atualmente cofà ła nona economia in Latinoamèrica[24]. Sensa dubi, i livełi de poaresa e dizeguajansa de rèdito i va vanti esendo alti[25]. Par sta motivasion, l'ONU insieme col goerno i va vanti lavorando unidamente par rivar a un desviłupo sostegnìbiłe[26].

Organizasion teritoriałe[canbia | canbia el còdaxe]

El Guatemala el ze organizà in oto rejon, vintidó departementi e trezento-cuaranta munisipi

Map
Mapa interativa de Guatemala.

Departementi[canbia | canbia el còdaxe]

I departementi del Guatemala i ze:

Departementos de Guatemala
Àrea Popołasion Bandiera Scudo Mapa Departemento Munisipi Àrea
(km²)
% Popołasion
(ab.)[27]
ISO:GT[28] Capitałe Sità pì popołada
01 09 Petén 14 35 854 32,93 638,296 GT-PE Flores Sayaxché
05 02 Huehuetenango 32 7 400 6,80 1,143,887 GT-HU Huehuetenango Santa Cruz Barillas
04 05 Quiché 21 8 378 7,69 953,027 GT-QC Santa Cruz del Quiché Chichicastenango
03 03 Alta Verapaz 17 8 686 7,98 1,112,781 GT-AV Cobán Cobán
02 14 Izabal 5 9 038 8,30 413,399 GT-IZ Puerto Barrios Morales
07 04 San Marcos 30 3 791 3,48 1,019,719 GT-SM San Marcos Malacatán
17 06 Quetzaltenango 24 1 953 1,79 789,358 GT-QZ Quetzaltenango Quetzaltenango
21 11 Totonicapán 8 1 061 0,97 476,369 GT-TO Totonicapán Totonicapán
20 12 Sololá 19 1 061 0,97 437,145 GT-SO Sololá Sololá
16 08 Chimaltenango 16 1 979 1,82 666,938 GT-CM Chimaltenango Chimaltenango
22 20 25px Sacatepéquez 16 465 0,43 248,019 GT-SA Antigua Guatemala Antigua Guatemala
14 01 Guatemala 17 2 126 1,95 2,541,581 GT-GU Sità del Guatemala Sità del Guatemala
09 19 Baja Verapaz 8 3 124 2,87 270,521 GT-BV Salamá Salamá
18 22 ND El Progreso 8 1 922 1,76 158,092 GT-PR Guastatoya Sanarate
15 17 Jalapa 7 2 063 1,89 318,420 GT-JA Jalapa Jalapa
11 21 Zacapa 11 2 690 2,47 221,646 GT-ZA Zacapa Zacapa
13 15 Chiquimula 11 2 376 2,18 370,891 GT-CQ Chiquimula Chiquimula
19 18 ND Retalhuleu 9 1 856 1,70 304,168 GT-RE Retalhuleu Retalhuleu
12 10 Suchitepéquez 21 2 510 2,31 516,467 GT-SU Mazatenango Mazatenango
06 07 Escuintla 13 4 386 4,03 701,016 GT-ES Escuintla Escuintla
10 16 Santa Rosa 14 2 995 2,75 346,590 GT-SR Cuilapa Barberena
08 13 Jutiapa 17 3 216 2,95 436,076 GT-JU Jutiapa Jutiapa

Rejon[canbia | canbia el còdaxe]

Franza Transversałe del Nord (FTN)[canbia | canbia el còdaxe]

La Franza Transversałe del Nord (FTN) ła ze na rejon del Guatemała limitada a nord da na lìnea imazenària intrà el Vèrtaze de Santiago in Huehuetenango e Santo Tomás de Castilla in Izabal e, al sud, da La Mesilla in Huehuetenango e el Lago de Izabal. El ga drento, da ovest a est, parte dei departementi de Huehuetenango, Quiché, Alta Verapaz e Izabal. Ła ga na superfise aprosimada a 15 750 km cuadri.[29] Inte ła rejon ghe ze vari projeti par disfrutar ła richesa de ła tera de ła zona e ła creasion de na granda rete stradałe par fasiłitar el disfrutamento petrojero e mineràrio. Inte ła Guera siviłe del Guatemała, ła ze stada el senàrio de ła majorparte dei masacri e conbatiminti che i se ga vesti inte el conflito.

Sità pì popołae[canbia | canbia el còdaxe]

N.º. Sità Departemento Popołasion (2018) [30][31] Imàzene
1 Sità del Guatemała Guatemala 2.450.212
2 Villa Nueva Guatemala 618.397
3 Mixco Guatemala 507.549
4 Cobán Alta Verapaz 310.102
5 San Pedro Carchá Alta Verapaz 279.972

Sità pì inportanti[canbia | canbia el còdaxe]

N.º. Sità Departemento Conurbasion Imàzene
1 Sità del Guatemała Guatemala Àrea Metropułitana del Guatemała
2 Quetzaltenango Quetzaltenango Àrea Metropułitana de Los Altos
3 Puerto Barrios Izabal Puerto Barrios
Livingston
4 Antigua Guatemala Sacatepéquez Antigua Guatemala
Ciudad Vieja
Jocotenango
5 Escuintla Escuintla Escuintla
Palín
6 Retalhuleu Retalhuleu Retalhuleu
San Felipe
San Martín Zapotitlán
7 Mazatenango Suchitepéquez Cuyotenango
Mazatenango
8 Cobán Alta Verapaz Conurbasion Metropułitana de las Verapaces
9 Flores Petén Flores
Santa Elena de la Cruz
10 San Marcos San Marcos San Marcos
San Pedro Sacatepéquez

Gałeria de someje[canbia | canbia el còdaxe]

Notasion[canbia | canbia el còdaxe]

  1. Declarà da: Constitution of Guatemala. Sesion del documento: 143.
  2. URL de refarensa: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editor: Interpol. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
  3. URL de refarensa: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editor: Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
  4. URL de refarensa: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editor: Organizasion Idrogràfega Internasionałe. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
  5. URL de refarensa: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
  6. URL de refarensa: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
  7. URL de refarensa: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
  8. URL de refarensa: https://public.wmo.int/en/members/guatemala. Data de consultasion: 26 de majo del 2020.
  9. URL de refarensa: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consultasion: 21 de lujo del 2020.
  10. URL de refarensa: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consultasion: 16 de marso del 2024. Pajina: 2. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
  11. URL de refarensa: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Editor: Banca Mondiałe. Data de consultasion: 26 de agosto del 2023.
  12. 12,0 12,1 voze de refarensahdr.undp.org.
  13. URL de refarensa: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
  14. 14,0 14,1 voze de refarensaitu.int.
  15. 15,0 15,1 voze de refarensaitu.int.
  16. 16,0 16,1 voze de refarensaiec.ch.
  17. José Daniel Contreras, Origen del nombre Guatemala, in Revista Vida Diplomática. entrada il 14 de junio de 2010.
  18. XII Censo Nacional de Población y VII de Vivienda, in Instituto Nacional de Estadística de Guatemala y Gobierno de la República de Guatemala. entrada il 2018.
  19. Guatemala Panorama General, in Banco Mundial. entrada il 18 de enero de 2021.
  20. Juan Carlos Escobedo, Guatemalaspanport.ucsb.edu, Santa Bárbara, CA, 2001. entrada il 5 de abril de 2008.
  21. Baja de Amatique
  22. Guatemala - Geografía - Libro Mundial de Hechosoratlas.com. entrada il 2 de enero de 2017.
  23. Política nacional y estrategias para el desarrollo del sistema guatemalteco de Àreas protegidas (PDF), in Consejo Nacional de Àreas Protegidas, 1999, pp. 29. entrada il 3 de febrero de 2012.
  24. (EN) Report for Selected Countries and Subjectsimf.org, 2014. entrada il 9 de agosto de 2015.
  25. Informe económico y comercial de Guatemala. Embajada de España en Guatemala. (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
  26. gt.undp.org, [url:https://www.gt.undp.org/content/guatemala/es/home/post-2015/sdg-overview.html url:https://www.gt.undp.org/content/guatemala/es/home/post-2015/sdg-overview.html].
  27. Guatemala: Estimaciones de la Población total por departemento. Período 2003-2011ine.gob.gt, Guatemala, 27 de septiembre de 2011. entrada il 25 de junio de 2013.
  28. ISO 3166-2:GT (ISO 3166-2 Códigos para los departementos de Guatemala.
  29. Franja Transversal del Norte, in Wikiguate, s.f.. entrada il 30 de octubre de 2014.
  30. Población por munisìpio en el año 2020 (XLS), in www.ine.gob.gt, 2020. entrada il 15 de julio de 2020 (archivià dal URL orizenałe il 15 de lujo 2013).
  31. Esteban, INE proyecciones 2008-2020, in www.ine.gob.gt, 2012. entrada il 17 de julio de 2019.


Altri projeti[canbia | canbia el còdaxe]


Linganbi foresti[canbia | canbia el còdaxe]






Controło de autoritàVIAF (EN133607895 · ISNI (EN0000 0001 2270 9190 · LCCN (ENn79054016 · GND (DE4022428-4 · BNF (FRcb11880756w (data) · BNE (ESXX451122 (data) · NDL (ENJA00562280 · WorldCat Identities (ENn79-054016
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Guatemała&oldid=1168591"