Estonia

Estonia
(dettagli) (dettagli) (ES)"Mu isamaa, mu õnn ja rõõm" (VEC)("ła me patria, ła me fełisità e ła me gioia")
Dati amministrativi
Nome completo	Repùblega del Estonia
Nome ufficiale	(ES) Eesti Vabariik
Lingue ufficiali	eston
Capitale	Tałin  (403 547 ab. / 2008)
Politica
Forma de goerno	Repùblega parlamentar
Presidente	Kersti Kaljulaid
Primo Ministro	Jüri Ratas
Indipendenza	24 de febraro del 1918 dal Inpero ruso Reataurà 20 de agosto del 1991 da l'Union Sovietica
Ingresso nell'ONU	17 de setenbre del 1991
Ingresso nell'UE	1° de majo del 2004
Superficie
Totale	45 226 km² (129º)
% delle acque	4,56%
Popolazione
Totale	1 341 140 ab. (2012) (149º)
Densità	28 ab./km²
Geografia
Continente	Eoropa
Fuso orario	UTC+2
Economia
Valuta	eoro
PIL (nominale)	22 118 milioni di $ (2005) (106º)
PIL pro capite (nominale)	16 720 $ (2012) (44º)
ISU (2011)	0,835 (tanto alto) (35º)
Varie
Codici ISO 3166	EE, EST, 233
TLD	.ee, .eu
Prefisso tel.	+372
Sigla autom.	EST
Inno nazionale	Mu isamaa, mu õnn ja rõõm
Festa nazionale	24 de febraro 20 de agosto

L'Estonia, nome ufisiał Repùblega Estona (par łengoa estona Eesti Vabariik), ła xe na nasion del Eoropa setentrional.
Ła confina a sud co ła Łetonia e a est co ła Rusia. L'Estonia ła xe bagnada a nord e a òvest dal mar Bàltego, co el Gólfo de Riga e el Gólfo de Finlandia.

L'Estonia ła xe el pì setentrionał dei Stadi Bàlteghi, łigà co sti cuà da fati storeghi conpagni, ma par łengoa e cultura ła xe ugrofinega e no bàltega.

Istòria

Par saverghene de pì, varda ła pajina Istòria del Estonia .

Antighità

Ła tera de l'Estonia de ancuo ła xe stà abità fin dal antighità (10.000 v.C.) da tribù fineghe.

Età de Mèxo

'Ntel XII secoło xe stà cristianixà tuta l'Estonia.
'Ntel stes tenpo xe stà domenà da popoi foresti: a nord ghe xe stà a domenasion danexe, sot el Ducà de Estonia, e a sud chea todesca, sot a Łivonia.

Domenasion svedéxa

Estonia 'nel Inpero Svedexo (1561–1721)

Dal inisio del XVI secoło fin a ła Gran Guera del Nord l'Estonia ła jera sot l'Inpero Svedexo, ła xe pasà po soto ła domenasion del Inpero Ruso col Tratà de Nystad 'ntel 1721.

Domenasión Rusa

Fra a segonda metà del XIII secoło e tut el XIX secoło i crese i sentimenti nasionai e a voja de independensa etona che porta a popoasion estona a ea reolta par l'independensa durante a Rovołusion del 1905, che tanto vien represa dal exersito rus.

Estonia independente

Dichiarasion de independensa a Parnu el 24 de febraro del 1918.

Dopo che el zar el xe stà butà zo dal trono i estoni i ga uxà el tenpo de dixorienasion par łibararse e dichiarar l'independensa el 24 de febraro del 1918.

L'independensa estona no ła xe stà reconosùa subito dal Inpèro todésco, che dal otobre del 1917, par ła prima guera mondiał, a ga ocupà.

L'independensa a xe stà reconosua da i stadi del mondo el 3 de marso del 1918 co 'l Tratà de Brest-Litovsk, fra a Rusia bolseviga e i Inperi sentrai.
Po che i todeschi i ga asà el paexe, i bolsevighi i ga invadesto l'Estonia. Cusìta i estoni, judai anca dal Armà Bianca e da voeontari de tanti paexi, i ga tacà a Guera de Independensa Estona (1918-1920) contro a Rusia bolseviga e che ga portà al Tratà de Tartu, el 2 de febraro, 'ntel cuà xe stai signai i confini fra i do paexi e 'l reconosiment del Estonia da part de a Rusia.

'Ntel 1921 l'Estonia a xe intrà 'nte a Sosietà de łe Nasion.

Mapa del Estonia independente.

El tenpo de independensa el xe stà bon par tanti motivi, soratuto culturai e economeghi. I goerni de a prima republega i xe stai de drita/sentro-drita.

Ocupasión sovietega e nazista

Dal setenbre del 1939 l'Union Sovietega ocupa l'Estonia e par sta roba vien deslasà da a Sosietà de łe Nasion. A tremenda ocupasion sovietega a ga portà a ła fin de a democrasia e del autogoerno, a ditatuara bolseviga ga deporta e copa on gran numaro de estoni disidenti.

Co l'Operasion Barbarosa, da a fine de łujo al inisio de otobre del 1941, a Zermania nazista ocupa l'Estonia, e i todeschi i vien al inisio risevui cofà łibaradori, tanto che pì de 100.000 estoni so na popołasion de 900.000 aneme i xe intrai 'ntel exersito todesco e finlandexe.

El pian nazista jera dal bon a zermanixasion forsada de e Nasion Balteghe co a coeonixasion todesca e a popoeasion locał "no zermanixabie" a saria stà deportà 'ntel est. Anca in Estonia i nazisti i taca el pian de ełiminasion de a popoasion abrea, zà perseguità dai sovieteghi che né copa el 10% e né exija el 70%. Co 'l judo de calcheduni estoni antisemiti, i nazisti i destermina sirca 2000 abrei.

Ocupasión sovietega durante a Guera Freda e rexistensa estona

Fra lujo e i primi de novenbre del 1944 i sovieteghi i ocupa tuta l'Estonia no sensa batarse co a numaroxa rexistensa estona. Desine de mijaja de estoni e svedexi-estoni i scanpa dal invaxion sovietega verso ovest soratuto in Svesia.

Estoni che i scanpa dal invaxion sovietega in (1944).

A segonda guera mondiał fa perdar el 25% de a popoasion del Estonia oltra a ea so independensa. Inaxonta l'URSS roba el 5% del Estonia preguera.

El ditador sovietego Joxef Stałin porta vanti el so pian de rusificasion del Estonia e deportasion de i disidenti 'nte i gulag in Siberia. I sovieteghi, in sti ani de ocupasion ciamai "del teror", i serca de copar a cultura, a łengoa, l'identità estona, co gran pene par chi che e serca de tegnerle in vida e no renegarle, e sostituirłe co chee ruse.

A rexistensa in Estonia, e in tuti i Paexi Balteghi, a xe stà granda co 'l movimento de rexistensa i Fradei de 'l Bosc finì dopo na granda persecusion 'ntel 1978.

El KGB ga perseguità, co gran vioensa, opoxidori e parsone che e parea no comuniste o par l'independensa de 'l Estonia fin a ea fin del URSS.

Ła tornada a l'independensa 'ntel 1991

Sol che el 20 de agosto de 'l 1991 l'Estonia a ga vuo l'independensa dopo a fin de 'l URSS, ma 'l exersito armà sovietego se ne xe 'ndà sol che 'l 12 de setenbre, co l'independensa xe tornà a democrasia.

Giografìa

Estonia dał Satełite

Ła ga 'na superfisie de 45 226 km².

Morfołoxìa

Ła xe pravałenteménte guaiva ma có modeste ondułasion, có un gran nùmaro de łaghi e fiumi.
El punto pi alt el se cata inte'l meridion, el "mónt" Suur Munamägi (318 m s.l.m.).

Idrografia

Łe coste łe xe iregołare e davant a łe coste se cata sérca 1 520 ìxołe: łe pi gande łe xe l'ìxoła de Saaremaa 2 668 km² e l'ìxoła de Hiiuma 965 km².

Anbienti naturałi

Ła xe cuerta de bosc par el 40% de ła so superfisie.

Istitusion

L'Estonia ła xe na repùblica parlamentare.

L'atuałe presitente xe Toomas Hendrik Ilves e el primo ministro xe Andrus Ansip.

Ła ga par cavedal Tallinn.

Demografia

Ła ga 1 332 893 abitanti.

Łéngoe

Ła łengoa ufiçial xe l'estone.
Ła forte minonansa slava dopara el ruso

Mucio difuxa la conoçiensa del inglexe.