Cołónbia

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Cołonbia
Cołónbia
Colombia (es) Cànbia el vałor in Wikidata
Bandiera Stema
Bandiera Stema
Someja


InoIno Nasionałe de Colombia Cànbia el vałor in Wikidata
Bomò«Libertad y Orden»
«Freedom and Order»
«Свобода и ред»
«Colombia is magical realism»
«Wolność i porządek» Cànbia el vałor in Wikidata
EpònemoCristoforo Colombo Cànbia el vałor in Wikidata
Pozision

Map

4°00′N 73°15′W / 4°N 73.25°W4; -73.25Coordinae: 4°00′N 73°15′W / 4°N 73.25°W4; -73.25

ContinenteAmèrica del Sud

Capitałe  Bogotà Cànbia el vałor in Wikidata
Popołasion
Totałe49 065 615 (2017) Cànbia el vałor in Wikidata
1 361 188 (2012)
Densità42,97 hab./km²
Demònemocołonbiana, cołonbiane, cołonbiani, cołonbian   Edit this at Wikidata
Idiomaspanjoło Cànbia el vałor in Wikidata
Speransa de vita74,381 (2016) Cànbia el vałor in Wikidata
0,181 (2015)
Taso de suicìdio3,7 (2019) Cànbia el vałor in Wikidata
−3,5 (2016)
Putełi no scołarizai704 803 (2015) Cànbia el vałor in Wikidata
5 898 (2014)
Zeografia
Parte deamèrica latina, sudamèrica, ispanoamèrica e Iberoamèrica Cànbia el vałor in Wikidata
Àrea1 141 748 km² Cànbia el vałor in Wikidata
Altitùdene223 m[3] Cànbia el vałor in Wikidata
Ponto pì altoPico Cristoforo Colombo (5 775 m) Cànbia el vałor in Wikidata
Ponto pì basoOsèano Pasìfego (0 m) Cànbia el vałor in Wikidata
Rente a
Prima mesion documentadaStai Unii de Cołónbia Cànbia el vałor in Wikidata
Organizasion pułìtega
Forma de goernorepùblega Cànbia el vałor in Wikidata
Òrgano ezecutivoGoèrno de Cołonbia Cànbia el vałor in Wikidata
Òrgano lejislativoCongreso de ła Repùblega de Cołònbia Cànbia el vałor in Wikidata
Presidente de Cołómbia Cànbia el vałor in WikidataGustavo Petro (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Ìndaze de Democrasia

6.48/10

   

Menbro de
Economia
PIL nomenałe318 511 813 577 $ (2021) Cànbia el vałor in Wikidata
Persentuałe IVA19 % Cànbia el vałor in Wikidata
Ìndaze de desviłupamento oman0,752[14] Cànbia el vałor in Wikidata (2021[14] Cànbia el vałor in Wikidata)
Monedapeso cołonbian Cànbia el vałor in Wikidata
Banca sentrałeBanca de ła Repùblega - Cołónbia Cànbia el vałor in Wikidata
Taso de dezocupasion9,4 %[15] Cànbia el vałor in Wikidata
Coefisente de Gini

54.2/100

   

Còdazi de identifegasion
ISO 3166-1CO Cànbia el vałor in Wikidata COL Cànbia el vałor in Wikidata 170 Cànbia el vałor in Wikidata
Còdaze de matricołasionCO Cànbia el vałor in Wikidata
Fuzo oràrio
Domìnio de primo liveło.co
Prefiso tełefònego+57 Cànbia el vałor in Wikidata
Tełèfono d'emerzensa
Preza ełètrega
Premi
Istòrego

Sito webgov.co Cànbia el vałor in Wikidata

















































MusicBrainz: 02b60d8d-7164-339d-868d-22d147d9f74a


Ła Cołónbia ( koˈlom.bja ), ufisalmente Repùblega de Cołónbia, el ze un paeze sovran situà inte ła rejon nordosidentałe de l'Amèrica del Sud, che ła se reconose èsar un stato unitàrio, sociałe e democràtego de derito ła cuała forma de goerno ła ze presidensiałista. Ła ze na repùblega organizada pułitegamente in 32 departementi desentrałizai e el Distreto Capitałe de Bogotà, sede del Goerno Nasionałe[18].

Includendo ła ìzoła de Malpeło, el cayo Roncador e el banco Serana, el paeze el cuerze na superfise de 1 141 748 km² [19], divegnendo èsar el vintisincuèzemo paeze pì grando inte el mondo e el sètemo pì grando del continente American. El reclama cofà mar teritoriałe l'àrea finmente łe 12 mìlie nàuteghe de distansa, mantegnendo na dèsputa sui confini col Venesueła e Nicaragua.[19][20]

La confina verso oriente col Venesueła e Braziłe, verso sud col Perù e Ecuador e a l'osidente co Panama; par cheło che revarda invese i confini marìtimi, el sta arente co Panama, Costa Rica, Nicaragua, Honduras, Zamàega, Haiti, Repùblega Dominicana e Venesueła inte el mar dei Caràibi, e co Panamà, Costa Rica e Ecuador inte el osèano Pasìfego[21].

Ła ze ła ùgnoła nasion de Amèrica del Sud che ła ga łe coste inte el osèano Pasìfego e aceso direto a l'Osèano Atlàntego traerso del mar dei Caràibi[22], inte i cuałi el ga difarenti ìzołe cofà el arsipèłago de San Andrés, Providensa y Santa Catałina[23].

El ze el vintotèzemo paeze pì popolà del mondo, co na popołasion de 51 miłioni de abitanti[24][25], par de pì el ze ła seconda nasion co pì ispanòfoni, solché dedrio del Mèsego[26]. El ga na popołasion multiculturałe, ła cuała ła reflete ła influensa de ła cołonizasion eoropea a granda scała, pòpułi nadivi e mandòpara africana, co ondae migratòrie provegnenti de Eoropa e Oriente Pròsimo durante del XX secoło[27]. El prodoto interno lordo de parità de poder acuizitivo de Cołónbia l'òcupa el cuarto posto inte l'Amèrica Latina e el posto 28 a liveło mondiałe. El PIL nomenałe cołonbian el ze el cuarto pì grando de Amèrica Latina e el òcupa el vintotèzemo posto a liveło mondiałe[28].

La prezensa umana in Cołonbia ła remonta a pì de 14 500 ani fa[29][30][31]. Dopo miłe ani de formasion culturałe, inte l'atuałe teritòrio cołonbian łe se zera zenerae difarenti culture precołonbine cofà i muiscas, taironas e quinbayas. Cołonizando ste culture, ła Spagna ła ghea creà el Vireinato de ła Nova Granada co capitałe in Santafè (uncò Bogotà). Inte l'ano 1810 ła ghea tacà ła Guera de indipendensa, dopo de ła cuała el se zera formà el paeze che atualmente se conose cofà Cołónbia. Durante i sècułi XIX e XX, el paeze el se ghea caraterizà par łs so instabiłità e un grando nùmaro de guere siviłi[32]; l'ùltemo de sti confliti cuà, conosesto cofà conflito armà interno, el zera partio inte el 1960. Inte l'ano 2012, dopo pì de sincuanta ani de conflito, el goerno del presidente de cheła època Juan Manuel Santos el ghea tacà conversasion de paze co łe FARC-EP (Forse Armae Revołusionàrie de Cołónbia). Inte el 2016 se zera rivai a un acoerdo finałe che no-ostante no el fuse sta aprovà inte el plebiscito referendàrio del 2 de otobre de l'isteso ano, el zera sta inplementà co modificasion inte el 2017. Inte i dì de uncó, el Goerno de Cołónbia el ze drio portar vanti el procedimento de inplementasion dei acordi e el ze drio tacar nove conversasion co l'ELN, che el ga manifestà ła intension de contribuir a finałizar el conflito.

Ła Cołónbia ła ga na economia diversifegada e ła ga na inportante conponente de servisi. La produsion econòmega del paeze ła ze domenada da ła so dimanda interna e ła speza in consumo de łe fameje ła ze ła pì granda conponente del PIL nasionałe[33]. El PIL inte el 2016 el zera sta de 720 151 miłioni de dòlari[34]. El ìndaze de desviłupo uman cołonbian el ze de 0,747 e ła so speransa de vita mèdia ła ze de 75,1 ani[35].

Ła Cołónbia ła ze parte del grupo dei CIVETS, considerai cofà i sie prinsipałi marcai emerzenti. El ze menbro de ła OCDE[36], ła ONU, ła OEA, ła Liansa del Pasìfego e de altre organizasion internasionałi; el ze anca l'ùgnoło paeze del Latinoamèrica che el ze sòcio globałe de ła NATO. El ze el secondo paeze co pì grando ìndaze de deziguajansa in Amèrica Latina, dopo del Braziłe, e conpagno a Panama, drio cheło che dize i dati de ła Banca Mondiałe[37].

Ła ze ła seconda nasion pì biodiversa del mondo, contando co 54  871 spece rezistrae[38]; no-ostante che un stùdio el pozisiónee el paeze intrà i oto paezi responsàbiłi de ła metà del desfamento de ła biodiversità inte el mondo[39]. Da chel'altra parte, el ze el paeze del Amèrica Latina co pì confliti ecołòzeghi intrà ła popołasion locałe e inpreze multinasionałi in àree de speciałe protesion anbientałe[40][41]. Par protèzar el so anbiente el paeze el dòpara instrumenti cofà ła Pułìtega Nasionałe de Cànbio Climàtego e l'inposta sul carbònio[42]. La produsion de ełetrisità in Cołónbia ła provien prinsipalmente da fonti de enerzie renovàbiłi. El 69.97  % el vien otegnesto da ła zenerasion idroełètrega[43].

Zeografia[canbia | canbia el còdaxe]

Ła ga na superfisie de 1 141 748 km².

Zeografia połitega[canbia | canbia el còdaxe]

Drio cheło che dize ła Costitusion del 1991, ła Cołónbia ła ze conponesta da 32 departementi e un Distreto capitałe[44]. I goerni departementałi i ze dividesti in tre poderi: La rama ezecutiva, ezercitada dal goernador departementałe, ełezesto ogni cuatro ani. Ogni departemento ła ga ła so asanblea departementałe, ente pùblego a ełesion popołare rejonałe che gode de autonomia aministrativa e un so bałanso[45]. Le asanblee departementałi łe ze conformae da no manco de 11 deputai e gnanca pì de 50, ełezesti popołarmente par un periodo de 4 ani. Le asanblee departementałi łe emete ordenanse de obligatòrio conpimento inte ła so zurisdision teritoriałe o departemento[46].

I departementi i ze conformai da ła asociasion intrà munisipi. Atualmente ghe ze 1120 munisipi intrà sti cuà ghe ze el Distreto capitałe, e i distreti speciałi. Ogni munisipio o distreto el ze presiedesto da un sìndaco, el cuałi łe ze ełezesto par un perìodo de cuatro ani, d'acordo co el całendàrio ełetorałe del Consejo Nasionałe Eletorałe. In reprezentasion de ła rama ezecutiva a liveło locałe, ogni munisipio el ełeze un Consejo formà da consejeri, ełezesti par perìodi de cuatro ani.

I teritori indìzani in Cołonbia i ze creai in comun acordo intrà el goerno e łe comunità indìzane[47]. Inte i cazi inte i cuałi i teritori indìzeni i cuerza pì de un departemento o munisìpio, i goerni locałi i aministra de forma unitària co i conseji indìzeni, in sti teritorii e cofà che el ze stabiłio inte i artìcułi 329 e 330 de ła costitusion de Cołónbia. I teritori indìzeni i puede rivar gaver caràteri de entità teritoriałe co che i ga i recuizii de ła leje. I teritori indìzene i cuerze un àrea prosimadamente de 30  845  231  ha, che i se cata in granda parte inte i departementi de Amazonas, Cauca, La Guajira, Guaviare e Vaupés, e altri.[48]

Departamenti de Cołónbia



Departamenti Munisipi Capitałe Superfise (km²) Popołasion[49]
bandiera Cołónbia 2 Leticia 109 665 74 541
bandiera Cołónbia 125 Medellín 63 612 6 456 207
bandiera Cołónbia 7 Arauca 23 818 262 315
bandiera Cołónbia 23 Barranquilla 3 019 2 461 001
bandiera Cołónbia 1 Bogotá 1 775 7 878 783
bandiera Cołónbia 45 Cartagena 25 978 2 097 086
bandiera Cołónbia 123 Tunja 23 012 1 276 367
bandiera Cołónbia 27 Manizales 7 888 988 003
bandiera Cołónbia 16 Florencia 88 965 477 619
bandiera Cołónbia 19 Yopal 44 490 356 438
bandiera Cołónbia 41 Popayán 29 308 1 379 070
bandiera Cołónbia 25 Valledupar 22 905 1 028 880
bandiera Cołónbia 31 Quibdó 46 530 500 076
bandiera Cołónbia 30 Montería 25 020 1 709 603
bandiera Cołónbia 116 Bogotá 24 210 2 680 041
bandiera Cołónbia 2 Inírida 72 238 40 203
bandiera Cołónbia 4 San José del Guaviare 52 957 107 934
bandiera Cołónbia 37 Neiva 19 890 1 154 804
bandiera Cołónbia 15 Riohacha 20 848 957 814
bandiera Cołónbia 30 Santa Marta 23 188 1 259 667
bandiera Cołónbia 29 Villavicencio 85 635 961 292
bandiera Cołónbia 64 Pasto 32 820 1 744 275
bandiera Cołónbia 40 Cúcuta 21 648 1 355 723
bandiera Cołónbia 13 Mocoa 24 885 345 204
bandiera Cołónbia 12 Armenia 1 845 565 266
bandiera Cołónbia 14 Pereira 4 140 951 945
bandiera Cołónbia 2 San Andrés 52 76 442
bandiera Cołónbia 87 Bucaramanga 30 537 2 061 095
bandiera Cołónbia 26 Sincelejo 10 670 851 526
bandiera Cołónbia 47 Ibagué 23 562 1 408 274
bandiera Cołónbia 42 Cali 22 195 4 613 377
bandiera Cołónbia 3 Mitú 54 135 42 817
bandiera Cołónbia 4 Puerto Carreño 100 947 68 575
bandiera Cołónbia 1 103[nota 1] Bogotá 1 141 748 47 121 089

Demografia[canbia | canbia el còdaxe]

Ła ga 49 583 637 abitanti.

Gałeria de someje[canbia | canbia el còdaxe]

Notasion[canbia | canbia el còdaxe]

  1. URL de refarensa: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Kolumbia;4169072.html.
  2. Citasion: El castellano es el idioma oficial de Colombia. Las lenguas y dialectos de los grupos étnicos son también oficiales en sus territorios. La enseñanza que se imparta en las comunidades con tradiciones lingüísticas propias será bilingüe.. Declarà da: Costituzione della Colombia del 1991. Sesion del documento: Título I, Artículo 10.
  3. ID GeoNames: 3686110.
  4. URL de refarensa: http://www.interpol.int/es/Pa%C3%ADses-miembros/Am%C3%A9ricas/Colombia.
  5. URL de refarensa: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editor: Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
  6. URL de refarensa: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editor: Organizasion Idrogràfega Internasionałe. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
  7. URL de refarensa: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
  8. URL de refarensa: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
  9. URL de refarensa: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
  10. URL de refarensa: https://public.wmo.int/en/members/colombia. Data de consultasion: 26 de majo del 2020.
  11. URL de refarensa: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consultasion: 21 de lujo del 2020.
  12. URL de refarensa: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consultasion: 16 de marso del 2024. Pajina: 2. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
  13. URL de refarensa: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Editor: Banca Mondiałe. Data de consultasion: 26 de agosto del 2023.
  14. 14,0 14,1 voze de refarensahdr.undp.org.
  15. URL de refarensa: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
  16. voze de refarensaitu.int.
  17. 17,0 17,1 voze de refarensaiec.ch.
  18. Constitución Política de 1991 (PDF), in Banco de la República. entrada il 31 de mayo de 2013.
    • Sistema Político, in Universitat de Barcelona. entrada il 31 de mayo de 2013.
    • Constitución Política de Colombia 1991 (SWF), in Presidencia de la República de Colombia. entrada il 22 de marzo de 2013.
      «Artículo 1».
  19. 19,0 19,1 Diferendo Limítrofe Con Venezuela, in Sociedad Geográfica de Colombia. entrada il 20 de julio de 2013.
  20. Corte Internacional de Justicia fijó límites marítimos con Nicaragua, in El Tiempo. entrada il 22 de marzo de 2013.
    • Posición Astronómica y Geográfica, in Biblioteca Luis Ángel Arango. entrada il 9 de mayo de 2008.
  21. Tratados Internacionales, in Armada Nacional de Colombia. entrada il 13 de mayo de 2008.
    • Mapa Tratados Internacionales, in Armada Nacional de Colombia. entrada il 13 de mayo de 2008.
  22. Juan Manuel Díaz, Los dos maressemana.com, 24 de junio de 2006. entrada il 30 de enero de 2019.
  23. Geografiasanandres.gov.co. entrada il 21 de zugno 2021.
  24. Proyecciones de Población DANE (XLSX)dane.gov.co.
  25. El Tiempo, Eltiempo.com. entrada il 25 de enero de 2020.
  26. Colombia, el segundo país de Hispanoamérica con más hablantes nativos de españolelespectador.com, 27 de noviembre de 2017. entrada il 27 de noviembre de 2018.
  27. * La visibilización estadística de los grupos étnicos colombianos (PDF)dane.gov.co. entrada il 012 de marzo de 2013.
  28. Biodiversity Theme Reportcia.gov. entrada il 22 de marzo de 2013.
  29. Primeros pobladores de América y Colombia - Enciclopedia | Banrepculturalenciclopedia.banrepcultural.org. entrada il 15 de apriłe 2021.
  30. (ES) Chiribiquete: cómo es y cómo se descubrió la monumental "Capilla Sixtina" de la arqueología de América. entrada il 15 de apriłe 2021.
  31. EVIDENCIAS CULTURALES DURANTE EL PLEISTOCENO Y HOLOCENO DE COLOMBIAcivilization.ca, 26 de febraro 2007. entrada il 15 de apriłe 2021 (archivià dal URL orizenałe il 26 de febraro 2007).
  32. Fabio Zambrano, Las guerras civilessemana.com, 12 de julio de 2010. entrada il 28 de noviembre de 2018.
  33. ¿Cómo está compuesta la economía colombiana?dinero.com, 29 de septiembre de 2015. entrada il 28 de noviembre de 2018.
  34. Report for Selected Countries and Subjectsimf.org.
  35. (EN) Life expectancy at birth (years), 2000-2016gamapserver.who.int, 2018. entrada il 28 de noviembre de 2018.
  36. https://www.eltiempo.com/economia/colombia-entro-de-forma-oficial-a-la-ocde-489696
  37. GINI index (World Bank estimate)datos.bancomundial.org.
  38. Colombia, el segundo país más biodiverso del mundocolciencias.gov.co. entrada il 9 de agosto de 2017.
  39. Ocho países son responsables de más de la mitad del deterioro del planeta, in La Hora. entrada il 10 de diciembre de 2014.
  40. Colombia es el país con más conflictos ambientales de América Latina, in semana.com.
  41. Environmental Justice Atlas, in ejatlas.org.
  42. Colombia reitera su compromiso frente al cambio climático y lamenta retiro de Estados Unidos del Acuerdo de Parí, in presidencia.gov.co.
  43. Evolución Variables de Generación Diciembre de 2015, in Unidad de Planeación Minero Energética de Colombia.
  44. Distribución territorial de Colombia (PDF)sisbib.unmsm.edu.pe. entrada il 9 de julio de 2009.
  45. Organización departamentallablaa.org. entrada il 9 de julio de 2009.
  46. Artículos 299, 300, 301, in Asamblea Departamental de Bolívar. entrada il 10 de mayo de 2008. (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
  47. Estado, Derecho y Territorio, in Grupo de Investigación -Facultad de Derecho Universidad Libre- Categoría A Colciencias. entrada il 22 de julio de 2008. (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
  48. Territorios Indígenas, Normatividad Constitucional, in Universidad Libre. entrada il 22 de julio de 2008. (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
  49. Stima del 2010. Censo General 2005 - Perfiles a nivel departamental, in Departamento Administrativo Nacional de Estadística, 13 de septiembre de 2010. entrada il 6 de diciembre de 2010.


Altri projeti[canbia | canbia el còdaxe]


Łinganbi foresti[canbia | canbia el còdaxe]












Controło de autoritàVIAF (EN127757650 · LCCN (ENn79084451 · GND (DE4031812-6 · BNE (ESXX450590 (data) · NDL (ENJA00566643 · WorldCat Identities (ENn79-084451



Eror: Ghe xe un tag <ref> par un grupo che se ciama "nota", ma no xe stà catà nissun tag <references group="nota"/> che corisponda.

Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Cołónbia&oldid=1167921"