Brigantajo

Par brigantajo e se intende 'na forma de rebełion połitega e sociałe vegnù fora 'nel Mezodì itałian durante el proceso de unificasion de ł'Itałia e 'nte i primi dexeni del Regno.

Łe parołe brigante e "brigantajo" łe vien però anca doparà in altri contesti, in alternativa ai sinonimi bandito e banditismo.

Etimołoxìa e definision

El termine brigante, anca se el vien dała paroła "brigare", el ga ciapà progresivamente, soratuto in Fransa, ła conotasion de "forałexe", che inquó a prevałe.
Secondo el Devoto, briga ła xe 'na paroła gałica che ła vol dir "forsa", pasada po' a significar "prepotensa". A xe soło 'ntel 1410, comunque, ca xe aparso ła paroła fransexe "brigandage", ma a xe sta soło 'ntel 1829 che el xe sta riscontrà in Itałia come neołogismo.

Secondo altri, brigantajo el derivarìa da un popoło deła Britania del I secoło a.C. insedià visin Eboracum (York), famoxo par i romani a cauxa deła so riotoxità.

Ł'identificasion de on determinato grupo de conbatenti e rivoltoxi con termini quałi brigante o bandito a dipende in bona parte dal punto de vista deła potensa che, detegnendo el monopołio deła forsa e deła lexe, el se ga inposto sol teritorio intaresà dała rebełion, con ł'obietivo de screditarla e ixołarla dal so tesuto sociałe.
A xe in tal modo infati, che, traverso el fransexe, ła paroła brigante ła xe 'rivà in Itałia parché "con tal nome a gera comunemente ciamài 'nte ł'ano 1809 quei ca 'nte łe varie nostre province i se ga sołevà" (Giuseppe Boerio, 1829, łengoista).

"Briganti" a xe sta diti dai fransexi anca i soldati de ł'exercito dełe Doe Siciłie (e de ł'armata sanfedista riunìa dal cardinałe łaico Fabrizio Ruffo), che i ga conbatù vitorioxamente contro ł'ocupasion fransexe e contro ła Republica napołetana del 1799 (sostegnùa, ma non riconosesta, dała stesa Fransa)

Varda anca

• Carmine Crocco
• Fra Diavoło